Невядомая вайна: 1654-1667 [Генадзь Сагановiч] (fb2) читать постранично, страница - 3

присылает задолго до сего году» [10, с.62-63]. На пачатку ваенных дзеянняў Міхновіч абяцаў схіліць жыхароў Полацка да капітуляцыі. Гэткія людзі былі і ў іншых гарадах Княства.

Але адкрыта пачынаць агрэсію не выпадала. Трэба было дыпламатычна замаскаваць яе, надаць выгляд справядлівае місіі.

Пад лета 1653 г. у Рэч Паспалітую накіравалася маскоўскае пасольства на чале з князем Барысам Рапніным-Абаленскім. Афіцыйна - быццам бы шукаць паразумення з каралём адносна Ўкраіны. Аднак паслы паводзілі сябе надта задзірліва. Патрабавалі, каб сенат прыняў умовы Хмяльніцкага, каб кароль памірыўся з казацкім гетманам, а таксама каб былі пакараныя смерцю тыя падданыя Рэчы Паспалітае, што памыліліся ў напісанні царскага тытула (?!). Тым часам у Маскве на Дзявочым полі Аляксей Міхайлавіч праводзіў агляд войска. Бразгаючы зброяй, перад ім прайшлі «стольники, и стряпчие, и дворяне московские, и жилцы, на конех со всею службою», якім цар сказаў у прамове: «Видя всеурядное тщание, благодаря Бога, по-прежнему радуемся и ваше тщание к службе и службу вашу хвалим» [12, с.357].

А перамовы заходзілі ў тупік. Здавалася, маскоўскіх упаўнаважаных больш хвалявала тое, што мсціслаўскі падкаморы Пётра Вяжэвіч прапусціў у звароце да цара тытул «повелителя всея России»*. Адно гэта магло стаць падставаю для парушэння міру. Так выглядала. Пасля спрэчак аб Украіне царскае пасольства зноў запатрабавала немагчымага: «над виноватыми в умалении государева титула... справедливость учинить пред ними же» [64, т.10, с.565]. У прыклад прыводзіўся персідскі шах, які прыслаў у Маскву цару на пакаранне такіх вінаватых. Аб паразуменні не магло быць і гаворкі! Выканаўшы за час спрэчак і сваю патаемную мэту (сабраўшы звесткі пра становішча ў Рэчы Паспалітай), пасольства Барыса Рапніна пад канец верасня вярнулася ў Маскву. 1 кастрычніка Земскі сабор слухаў справаздачу паслоў «о неправдах литовского короля». У дадатак баярам зачыталі трывожны ліст Хмяльніцкага пра тое, што кароль ужо рушыць з войскам на Ўкраіну, што казакі чакаюць дапамогі ад Масквы. Земкі сабор «приговорил»: «За честь царей Михаила и Алексея стоять и против польского короля войну вести, а терпеть того больше нельзя. Гетмана Богдана Хмельницкого и все войско Запорожское с городами их и землями чтоб государь изволил принять под свою высокую руку для православной христианской веры и святых Божиих церквей, да и потому доведется их принять...»

* Сапраўды, царскаму тытулу ў Маскоўскай дзяржаве надавалася надзвычай вялікая ўвага. Польскі мемуарыст Ян Пасак, здзіўлены колькасцю тытулаў і неабходнасцю ведаць іх на памяць, адзначаў, што ў Маскве заўважаюць знявагу імя царскага хутчэй, чым імя Божага.

5 кастрычніка 1653 г. у Ноўгарад для збору войска і боезапасаў быў накіраваны баярын і ваявода Васіль Шарамецеў, а ў Пскоў - Сямён Стрэшнеў. Так пачала стварацца паўночна-заходняя армія. Бранскі ваявода атрымаў загад «сыскивать в службу старых смоленских солдат» (што ўдзельнічалі ў Смаленскай вайне 1632-1634 гг.), якія мусілі скласці аснову палкоў паўднёва-заходняй арміі. Асабліва грунтоўна рыхтавалася цэнтральная групоўка войска - Смаленская, бо галоўны ўдар планавалася нанесці па Смаленску. Ужо ў красавіку 1654 г. пад Масквой пачалі збірацца тысячы ратных людзей. Тэрмінова ўмацоўваліся залогі ў заходніх гарадах Маскоўскае дзяржавы, рыхтаваліся рачныя чаўны і вазы, перавозіліся боезапасы, зброя, прадукты харчавання. Ствараліся «иноземные полки», набіраліся датачныя людзі, вербаваліся стральцы. Пры наборы апошніх ад кандыдата патрабавалі «и с полскими и с литовскими, и с немецкими людми, и с рускими воры и иных городов с воинскими людми битись до смерти» [47, с.63].

У Эўропе вербаваліся «начальные люди» для маскоўскае арміі - афіцэры заходніх краінаў, а таксама простыя жаўнеры. Паслы мелі спецыяльны загад «призывать к себе полковников и капитанов добрых... и наймовать их». Цароваму цесцю Іллі Міласлаўскаму гэта даручалася яшчэ ў 1646 г. (!) Вялізнымі партыямі закуплялася зброя. Да 1647 г. з Захаду было прывезена каля 5 тысячаў мушкетаў, 2721 мушкетная руля, 2267 карабінаў, 1344 карабінных руляў, 2348 параў пістоляў, 12578 шпагаў з похвамі ды шмат іншага [43, с.85]. У 1653 г. па карабінавыя і мушкетныя замкі ў Галандыю быў накіраваны капітан фон Керн-Говен. Яму даручалася наймаць там і майстроў-збройнікаў. Затым цар накіраваў туды ж паддзячага Галавіна дзеля закупкі 20 тысячаў мушкетаў і 30 тысячаў пудоў пораху ды волава*. У Швецыі таксама было набыта 20 тысячаў мушкетаў. З Нямеччыны везлі «ружья, и шпаги, и латы».

* Заходняя зброя вялікімі партыямі ўвозілася ў Маскоўскую дзяржаву і ў гады вайны. Прыкладам, у 1655 г. - 20 тысячаў мушкетаў, у 1660 г. - 2000 параў пістоляў і 1000 карабінаў і г.д.

Актывізавалася і маскоўская дыпламатыя. Цар рассылаў эўрапейскім манархам скаргі на польскага караля. Спецыяльна аднаўляліся дачыненні з аўстрыйскім імператарам Фердынандам ІІІ, якога Аляксей Міхайлавіч пераконваў: «И если Ян Казимир король станет у вас или у курфюрстов просить против