У каменным крузе [Георгій Валкавыцкі] (fb2) читать постранично, страница - 3

name=t2>

частка ІІ.

5 ліпеня. Як згадвала павестка гайнаўскага арбайтсамта, распачаў я „службу працы”. Выдалі мне стары рабочы камбінезон і новенькія, з брызентавымі халяўкамі дзеравяшкі (Holzschuhe). Наш цэх — Vorrichtungsbau, абслугоўвае кузню, фабрычны малох. Мяне паставілі на матрыцы да вялікіх прэсаў. Нада мною немцы — брыгадзір, гадоў пад сорак, сілач, і ягоны памочнік, стары грыб. Першы шалее (з за ўзаемнай няўцямнасці: я не разумею яго, а ён — мяне). Другі, падобны на пацука, толькі свідруе сваімі слепакамі і дае зразумець — рабі, што і я.

— Du, pan! — кліча. — Komm mit.

Хаджу за ім як целаахоўнік.

Тут поўны мурашнік савецкіх ваеннапалоннікаў. Выглядаюць жаласна. Цягне ад іх тухляцінай. На плечах SU (Савецкі Саюз) — кляймо, намаляванае алейнай фарбай. Многа французаў. Гэта іншая катэгорыя палоннікаў. Арыстакраты. У нашай брыгадзе двое: селянін і месціч. Іх шаленец не чапае. Селянін аднаасобнік: я і немец — нуль увагі. Ні паможа, ні падкажа. Рабі як хочаш, твая справа. Месціч — філосаф: дзяўбе матрыцу, быццам адкрывае ў ёй тайны неарганічнай матэрыі. Па ўсім відаць, шанаваная сярод французаў асоба: увесь час сюсюкаюць з ім аднапляменнікі з іншых цэхаў. Лыпае на мяне ласкавым вокам. У яго позірку бачу цікавасць: ну і чым ты адкажаш на чарговы прыступ шалу брыгадзіра? А я што — волат? Уціскаю голаў у плечы і чакаю ўдару. Не ўхіляюся: бі! Магчыма, гэтым і адхінаю кулак узнесены над галавою.

6 ліпеня. Залаты птах перанёс гарохавы суп у краіну мараў. Фрыштык з’елі яшчэ ў нямецкай сталоўцы, а на абед загадалі ісці пад віядук, да палоннікаў. Далі месцы ў французскім сектары. Тут таксама нам хавацца ў час паветранага налёту. Нічога сабе мішэнь.

Пад віядукам гідкая духата. На доўгіх сталах бляшаныя міскі з жоўтай вадкасцю. У міскі сыплецца са столі ўсялякая ўсячына, у залежнасці колькі тон пранеслася над сталом. Запускаю алюмініеву лыжку ў дзіўны суп, вылаўліваю пакрышаныя кавалкі гнілой бручкі. Ад яе тухнуць рускія! Локцем штурхаю Сідара. Бразгаем лыжкамі аб стол і ўстаем. Тое ж робіць і Міша. Выходзім. Па жэстыкуляцыі, французы не адабраюць нашага ўчынку. Але разумеем толькі:

— Polone, Polone!

Мы маглі дэманстраваць, у куфэрках былі яшчэ хатнія запасы. Вядома, сваім байкотам нікога не ўзрушылі. Праз пару дзён нашы страўнікі без супраціву пераварвалі гідкую нечысць. Пах нямецкай кухні растварыўся ў рэаліях кенігсбергскіх будняў.

У кузню забягаю на коратка. Колькі трэба, каб выраўняць нейкую трэшчыну ў матрыцы прэса. Увесь дзень на сваім седале. Маё месца ля ўваходу. За ім — кузня. За сцяною справа такарны цэх. У куце гэтай і цэнтральнай сцяны, пад столлю камандны пункт: начальнік цэха (Meister), яго намеснік і асістэнтка. Праз шкляныя сценкі, высунутыя на цэх, зіркаюць на нас, мы — на іх. Верх левай сцяны, ад панадворка, таксама са шкла, каб не траціць дарма электрычнай энергіі. У цэнтры гэтай сцяны партрэт Гітлера.

Варштаты ў строгіх радах. На брусчатай падлозе белыя размежавальныя лініі. Праз увесь цэх, ад уваходу да процілеглай сцяны, рэйкі для ваганетак. Пад столлю таксама рэйкі: па іх ходзіць пад’ёмны кран — прылада для маіх матрыц. Пры дапамозе крана і ваганеткі важу вагавіты матэрыял — то на стругальны станок, то на свідравальны, то ў кузню.

За чысцінёй сочыць кучаравы француз. Наш падмятайла па прафесіі тэатральны акцёр. З мятлой спраўляецца адмыслова. На прыстойным узроўні ўносіць у цэх і скрынкі з мінеральнай вадой. Асвяжальны напітак прадае асістэнтка майстра. Не дужа ветлівая, але і не асабліва настабурчаная. Дазваляе і нам пакарыстацца газіраванай пляшкай: фенігі не смярдзяць. Наогул нашы немцы, акрамя майго вар’ята, вядуць сябе прыстойна. Майстар зусім сімпатычны. Праходзячы міма нават прыязна гляне. А гакенкройцаносец! Ягоны намеснік часам бомкне нешта нечленараздзельнае, але ён на „скі”, павінен адхрышчвацца ад продкаў няправеднага ложа. Ну і ліха з ім.

Змагаючыся са шліфавальным аўтаматам, я спацеў. Выключаю спрэсаваную паветраную сілу, адкладаю набок інструмент, скідаю з замглёных вачэй ахоўныя акуляры. Пад будкай майстра стаяць маладыя хлопцы. Відаць, з нашага боку. З твараў — палякі, па вопратцы — месцічы. Падыходжу:

— З прыездам, землякі! Я з Белавежы.

— А мы з Гродна.

Зандзіруюць, як надоечы тармосілі мы латыша. На жаль, не мог я падбадзёрыць іх латышскім аптымізмам. Аднак навічкі павесялелі: чакалі горшага. Гэта былі: Вацэк Дзюрбэйка, Казік Паўлоўскі, Рысек Саганоўскі, Янэк Шуміцкі і Эдэк Грынцэвіч. Сыграныя. Вядома, з аднаго горада. Але дастроімся — аднагодкі. Такой жа думкі і „Бурык”. Калі мы, з першага транспарту, скончыўшы працу, вярталіся да млына, дагнаў нас на віядуку:

— Прыбавілася вас, — сказаў. — Дык бярыце свае манаткі і айда на Appelbaum Strasse.

частка ІІІ.

Без жалю пакідаем прывідны барак, ужо не прысыпле нас млынамонстр. Новае прыстанішча на поўнач ад Прэголі, за Lawsker Allee. Тут абставіны спрыяльныя. Шмат прастору, агароды, нізкая забудова — катэджы. І ў гэтым