У каменным крузе [Георгій Валкавыцкі] (fb2) читать постранично, страница - 2

саламяныя стрэхі! — кліча пустэча незваротнай дарогі.

Таварняк грукае наперад.

У Элку „баўэраў” накіравалі на Голдап. У Коршах вагон дзяўчат піхнулі на Мэмэль. Нас, спецыялістаў, вязуць у Кенігсберг. Раніцай уехалі ў горад.

— Schnell! Schnell!2 — фюрэр рэшткавага транспарту выгружае нас на таварным прыстанішчы Галоўнага вакзала. Пералічвае — і трухтам вядзе ў арбайтсамт. Недаспаны, як і мы, спяшаецца дахаты. Яго сцябае адзін клопат: як найхутчэй здаць кантынгент і праваліцца ў сон.

Біржа працы недалёка, на другім беразе Прэголі. У прасторнай чакальні наведвальнікаў не густа. Павадыр знікае за высокімі дзвярыма. Наш лёс у руках распарадчыкаў біржы. Ці будзе ён нам ласкавы? Куды трапім? Нам усё роўна куды — толькі б разам.

Падыходзіць да нас франтаваты незнаёмец:

— Polone?3

— Weissrusse.4

— O, Moskau! Gut!5

Парукаліся, вызначылі сваю арыентацыю. Масквафіл — француз. Маляр. Вывернуў перад намі ўсю сваю душу. Як толькі вернецца дамоў, то перш за ўсё павесіць Лаваля, затым — Пэтэна. Міша па-сяброўску ляпае яго па плячы:

— Gut!

Француз цешыцца, знайшоў аднадумцаў, скандуе:

— Russich — Moskau — Kamerad!6

Маніфестацыю інтэрнацыянальнага сяброўства бесцырымонна спыніў немец у бураватай форме. Выйшаў ён з за распарадчыцкіх дзвярэй і гаркнуў:

— Michael Scharkewitz und Georg Wolkowyki, kom mit!7

— А Сідар?! — крычу ў роспачы.

— Sidar auch!8 — чую.

Разам! Лахі пад пахі — і за „Бурыкам”. На вуліцы дае ён наказ ісці, а сам узлазіць на ровар і круціць за намі.

Ідучы „проста” выйшлі мы на спакойную алейку і трапілі ў іншасвет. Справа, на сонечнай узгорыстасці грувасціўся горад. Насупраць, у даліне — чыгунка, нейкія дзіўныя тэхнічныя канструкцыі, агромністыя пукатыя рэзервуары (газ? нафта?), вычварныя абрысы фабрычных карпусоў, а за імі шырокая рака. Ніжняе наваколле дыхала злавеснасцю. У душы прадчуванне страшнага. Уяўляю паветраны налёт. Жывому з гэтага абсурду не выбрацца. Пастка! Стала не па сабе. Даючы волю ўяве, не заўважыў, як скончылася чарадзейная алейка. І мы на Arndt Strasse.

— Links!9

Скручваем улева, на жалезабетонны віядук, што злучае ўзгорыстасць з ракою. Унізе, з левага боку, жуда фабрычнага канструктывізму, з правага — чыгуначная станцыя. Напруга ўзрастае.

— Halt!10

Спыняемся пасярэдзіне віядука. Уніз вядзе жалезная лесвіца. Над ёю шыльда: Waggonfabrik L. Steinfürt.

Во куды кінуў нас сляпы лёс — у кашмарны эпіцэнтр апакаліпсіса. Спускаемся на дно. „Бурык”, які абярнуўся ў фабрычнага бобіка, здае нас адміністрацыйным казяўкам. Дзейнічаюць спраўна, хоць і не вельмі ведаюць, як ставіцца да нас. Мы тут першыя арбайтары з паўднёвай акругі. Пра зямляцкую лучнасць не намякаюць. Пакуль высветляць становішча, прапануюць нам экскурсію па фабрыцы. Прапанову прымаем з удзячнасцю. Наш экскурсавод — з гакенкройцам на грудзях (член партыі) — добра валодае рускай мовай. Паказвае нам вартыя ўвагі аб’екты, хваліць умовы працы.

— Вам пашанцавала! — пераконвае.

І сапраўды, калі па дарозе ўступілі мы ў фабрычную сталоўку і апаражнілі па ёмістай місцы густога, добра закрашанага гарохавага супу, увайшлі нават у стан эйфарыі.

— Будзем жыць! — прарочыць Міша.

— І сыта! — цешыцца Сідар.

Значканосец пасадзіў нас побач рускамоўнага латыша. Знаёмімся. Токар. Жыве ў горадзе, наймае кватэру. Во як! Але нас перш за ўсё хвалюе зямная цяга — харч.

— І заўсёды так смачна кормяць? — дапытваецца Сідар.

— Гэта ж нямецкая сталоўка! — тлумачыць здзіўлена сусед.

Мы ў захапленні і ад распранальні. Кожнаму асобная шафка, чысценькія ўмывальнікі, элегантная прыбіральня. І цэх, у які нас уключылі, выдаўся ніштаваты. Што я кажу — цудоўны! Не тое, што суседняя кузня — існае пекла: распаленыя да чырвані жалезныя печы, злавесны лязг гільяцінападобных штампавальных станкоў, горы гарачых штамповак, грукат, пыл, жар, смурод. А ліцейная катавальня!

Добры настрой спаў у канцы дня. Дзе будзем жыць? „Бурык” ведае дзе. На лесвіцу! Вядзе ў канец віядука. На беразе Прэголі, пад змрочнымі цаглянымі сценамі шматпавярховага млына, прытуліўся да зямлі смешна малы барак — дамок ліліпутаў ля ступні Гулівера. Гэта хацінка млынароў-палякаў. У ёй „Бурык” і знайшоў для нас свабодны ярусны ложак.

Ускараскаўся я на верхні паверх і праваліўся ў бяздонне.

Апакаліпсіс сноўдае ў скроні. Значыць, ноччу разбамбілі стратэгічны аб’ект. І абрынуўся млын. Засыпала нас! І Міша пада мною, як і кладавіліся спаць. Хто ж тады палажыў у труну?

А голас з долу сваё:

— Уставай!

— А як?

— Не жартуй.

— Мне не да жартаў.

Як чорт з табакеркі выскачыла збоку галава Мішы. Нячысцік! Чуў, у іх няма свайго твару, яны заўсёды пазычаюць іншыя.

— Што табе трэба?

Галава шальмавата ўсміхаецца:

— Спознімся на фрыштык.

Дайшло. Вярнуўся ў рэальнае вымярэнне. Ну і сеанс! Вечка заняло сваё месца — столь. Спаў я пад столлю. Учора, стомлены дарогаю, выпусціў гэтую дэталь з пад увагі. Рэшту падкінула фантазія гранічнага адчаю.

А кажуць, з няволі можна вярнуцца, з труны — ніколі.