Паэзія розных гадоў [Уладзімір Сямёнавіч Караткевіч] (fb2) читать онлайн

Последние публикации

Re: "Посторонние" уже не те... (lopotun)
22 минут 57 секунд назад
Re: "Посторонние" уже не те... (чтун)
18 часов 16 минут назад
Re: "Посторонние" уже не те... (чтун)
19 часов 45 минут назад
Re: "Посторонние" уже не те... (lopotun)
20 часов 41 минут назад
Re: Ау, книгоделы и все желающие (Веснушка)
1 день 18 часов назад
Re: "Посторонние" уже не те... (чтун)
1 день 19 часов назад

[Настройки текста]

[Cбросить фильтры]

[Оглавление]

Уладзімір Караткевіч Паэзія розных гадоў

Казка пра сноп

Восенню чырванню ліст памячае.

Ўдзень ў гародзе пахне акроп...

Па шляхах пачарнелых дыбае,

З воза ўцёкшы, вясёлы сноп.

Сам такі таўшчэзны, пузаты,

Паяском перавіты ўвесь

Ў залацістым прыгожым халаце,

З буйным чубам на галаве.

Ён уцёк ад сваёй нявесты,

Што сасватаў Гуменнік яму.

Свет чырвоны вакол, пярэсты -

Проста на ногі стаў - і прамуй.

А нявеста яго шукае...

Вось ужо і зіма надышла,

Бач - сугорбак, рукой разрывае

І пад ім жаніха знайшла.

Пацямнеў ён, стаў шэрым як трэба,

Нежывым лёг пад белы плат,

Чуб асыпаўся ў мёрзлую глебу,

Пацямнеў залаты халат.

Плача-плача над ім дзяўчына...

Але вось пачарнелі гарбы,

Снег зароў у глыбокіх лагчынах,

Небасхіл пасміхнуўсь праз дубы.

І жаніх пацягнуўся сонны

І ажыў пад ветрам тугім,

Падаслаў пад сябе зялёны,

Малады, пушысты кілім.

Калі ж восень другая настала

З сумным шорахам пушч і гаёў -

У гумно нявеста ўязджала

З цэлым возам вясёлых снапоў.

На рацэ

Далечыня. Блакітныя абрывы

І Днепр зялёны ў веснавой пылі,

І сіняй пушчы млеючыя грывы

Павольна калыхаюцца ўдалі.

Разбіты човен. Ля яго дзяўчынка

Спакойна спіць, прылёгшы на прычал,

І сонца залатое безупынку

На ногі ёй накладвае закал.

А поруч загарэлыя бы маўры

На конях, з спін якіх нясецца пар,

Шалеюць трое хлопчыкаў-кентаўраў,

Вадою плешчучы адзін другому ў твар.

Вясновая непагода

Харалуг замест неба. Вакол лазнякі,

Плынь гайдае ў пратоках чарот,

Дождж стучыцца па шэрай паверхні ракі,

Толькі скінуўшы першы свой лёд.

Беспрыютна, панура, але паглядзі

Лёд зышоў, гай прачнуўся ад сна,

На азёрах прызыўна трубяць лебядзі,

Блізка сонца, каханне, вясна.

Хутка ў небе сонца распусціцца квет,

Ўсё сагрэе мілым цяплом.

І адразу пакрые ўвесь белы свет

Чысты лебедзь блакітным крылом.

"П'юць галубы блакiт iз каляiны..."

П'юць галубы блакіт із каляіны

І вось адзін, падняўшыся ўгару

Пад мірным небам, ласкавым і сінім

Як камячок святла трыпоча на вятру.

А далей, над калгаснымі палямі,

Дзе млеюць нівы ў сонечным цяпле -

Зусім нябачны жаўранак крыламі

Ў цымбалы сонечных праменняў б'е.

Прыпомні беларускае паданне,

Як на абшар замёрзлае зямлі,

Каб першым людзям даць магчымасць існавання

Дзве птушкі гэтыя цяпло і мір зняслі.

"Вагеньчык у яблынным садзе..."

Вагеньчык у яблынным садзе

Як вецер дыхне па начах,

Яблыкі частым градам

Са стукам ляцяць на дах.

Тут так прытульна і ціха,

Тут добры такі народ,

Як быццам засталася ліха

За шуламі гэтых варот.

Тут цягне жыць і кахаці,

Тут добра так, як нідзе,

У старасвецкай хаце,

У дзедаўскім родным гняздзе.

Бо з гэтай няяркай зямліцы,

З абрываў рудых, з лугоў,

З садоў у начной расяніцы

Наш корань у свет пайшоў.

Блукаем па свету самі,

Часам звяртаючысь ў сад,

Каб слухаць як начамі

Яблыкі ў дах стучаць.

"I зашумяць асiны над ракою..."

І зашумяць асіны над ракою,

І будуць светлымі улетку дні,

І зацвітуць на скалах над вадою

Спакойныя купальскія агні.

Як знак таго, што ўсё мінае ў свеце,

Сарве іх шэрань прагнаю рукой,

І толькі ты адна ва ўсім сусвеце

Навекі застанешся маладой.

Бацька

Бярозкі ствол усхвалявана-тонкі,

Пясчанікавых скал крутыя йлбы,

Над берагам зялёным явар звонкі

І моцныя, спрадвечныя дубы.

Вось буслава гняздо над старай хатай

Вячэрнім, залатым агнём гарыць

І там, ля пуні, дзе вішняк калматы,

Сплятае сетку бацька мой стары.

Даткнуцца б рук яго, такіх знаёмых,

Карычневых ад сонца і зямлі,

Ад сонца, што цяплей за ўсё удома,

Ад той зямлі, дзе ён і я раслі.

Алень

Лісце ў пушчы як цудоўны ложак.

Вечар. І ад дрэў гусцее цень.

Недзе за ялінамі прыгожымі

Ўсхвалявана затрубіў алень.

Гукі, што з дзяцінства мне знаёмыя.

І калі ў душы яны гучаць,

Гэта значыць - я нарэшце ўдома.

Добры дзень, чырвоны лістапад!

Добры дзень, прызыўны кліч аленевы!

Памаўчы, бо я ў цішы гаёў

Сам трубіць пачну ў тузе асенняй,

Каб каханне адшукаць сваё.

Зямля дзядоў

Паэма

І

Блакітнае, жамчужнае змярканне,

Снуецца ў сэрцы ціхіх думак рой.

Чырвоны месяц выйшаў на спатканне

З нячутнаю і цёплаю вадой.

Не можна ад нябёс адрозніць повень:

І там і там адна і тая ж бель.

Плыве пад ветразем крылаты човен

Як казачны ў паветры карабель.

Зямля дзядоў! Такою ж залатою

Яна была і ў той далёкі век,

Калі зубры ішлі да вадапою

І на дубах хаваўся чалавек.

Гады мінулі, пазгнівалі троны,

Ахуталі як коўдрай палыны

Руіны замка "каралевы Боны"

І над Дняпром шырокім курганы.

Даўно мяне не бачыла адрына,

Дзе я калісьці дзічкі ў кут хаваў,

І пыл на вулках, мяккіх як пярына,

Ног змораных даўно не цалаваў.

І вось ізноў трава знаёмых вулак

І за Дняпром сівым абрыс сяла:

Збароў, дзе некалі мая матуля

Вясковаю настаўніцай была.

У дальні свет шырокія дарогі,

Асін трапюткіх нечаканы ўздых,

Дзядамі узараныя разлогі,

Калыска і прыстанак вечны іх.

ІІ

Абрыў ад ног у плынь Дняпра нырае.

Заціхні, сэрца, - знову за сваё?

Гарэза-ветрык волас папраўляе

На непакрытай галаве маёй.

Там - плынь Дняпра, шырокая, як мора,

Тут - скочкі і заглухлы бэз капцоў.

Стаю і думаю. І хвояў шорах,

Як слова даравання ад дзядоў.

Вайна нанесла нават мёртвым раны,

Не кажучы пра цёплых і жывых.

Стаптаныя дзядоў маіх курганы!

Увесну бэзу не цвісці на іх.

Непадалёк ад ледзь жывой капліцы,

Над бабчынай магілаю старой

Як слёзы залацістыя, жывіца

Цячэ з параненых магутных хвой.

З гурбы жывой, з гурбы безабароннай

Яны сюды вадзілі па адным,

Пускалі па спадзістаму адхону,

І у патыліцу стралялі ім.

І нехта адказаў так званым "людзям"

З пагардай, хоць вялі яго на смерць:

"Калі страляеш, дык страляй у грудзі

І мей адвагу ў вочы мне глядзець".

Усё праходзіць. Пад дняпроўскай хваляй,

Там, ля Прарова берагоў густых,

Вышэй ад горада, згніваюць палі

Напалеонаўскіх спаруд старых.

А поруч з імі, ў водарасці рыжай,

У нетрах "жабніку", "багновак", "скул"

Чужынскі танк з павучым чорным крыжам

Зарыўся грозным хобатам у мул.

Культуры вашай варты жалю ўламак,

Бандыцкі танк са звернутым ствалом

Прыстасаваў пад непрыступны замак

Вусаты, тлусты ваявода-сом.

Жывымі не ўцяклі, як і калісьці,

Са зброяю сваёй пайшлі ка дну...

І не паспелі іх сляды заплысці,

Як зноў крычаць пра новую вайну,

Звуць "боскую бязлітасную буру",

З амбонаў абвяшчаюць зноў і зноў

Паход за еўрапейскую культуру

Супроць "славянскіх цёмных дзікуноў".

ІІІ

Вы, гордыя сваёй грудзінай белай,

Надушаныя з ног да галавы,

Мае ж дзяды тады пісаць умелі,

Калі фарсілі ў воўчых шкурах вы!

Калі у замках вы жылі па-свінску,

Палілі на агні жанчын старых -

У нас тварылі Будны і Цяпінскі,

Паэты, дойліды і разьбяры.

У вас калматая бы ў малпы скура,

Не звыклі вы да вопраткі сваёй,

А вы прыйшлі "прышчэпліваць культуру",

Прыйшлі таемнай, воўчаю хадой.

Вам, спевакам грызні і новых войнаў,

Што за "культуру" ліць спраможны кроў!

Культура - справа мірных і любоўных,

Не катаў, не забойц, не дзікуноў.

Нас нішчыць? До дурніц. Замала сілы.

Зямля, дзе ўсе жывуць адной сям'ёй,

Дзе ваяваў Вячко, дзе жыў Вашчыла -

Не можа быць пахілаю рабой.

Не вырвеш з нас жывую нашу душу

Бы з дзяснаў слабых набалелы зуб,

Бо мы народ вялікі, непарушны,

Народ, што да зямлі прырос, як дуб.

Хоць моцныя, а з сукаватай кульбай

Мы не сядзелі на чужым гарбу,

Бо зведалі мы смак нішчымнай бульбы,

І бомбы, і пажар, і барацьбу.

Сціскаюць моцна нашы рукі зброю.

Не рушце нас. Не цяжка зразумець:

Капцы жадаюць вечнага спакою,

Жывыя - працаваць, кахаць і пець.

І не крычыце пра сваю культуру,

Не выдаткуйце гожых слоў запал, -

Мы зразумелі на уласнай скуры

Бязлітаснае слова "капітал".

Мы самі радасць зносілі і гора.

Ніколі не казалі нам айцы

Прасіць свой хлеб на мірны падвячорак,

Сваю зямлю на мірныя капцы.

І аддаваць сваю чужынцам працу,

І воўну - на чужыя дываны,

Сваю сасну - на вашыя палацы,

Сваю спіну - пад вашы бізуны.

Сваю зямлю, любімую, святую,

Якую грубым словам не назваць,

Такую светлую, такую залатую

Распусніку ў наложніцы аддаць?

Даволі языком дарэмна звягаць!

Ад нашых ніў зялёных - рукі прэч!

Нам не патрэбны новыя варагі,

Калі ж прыйдуць, дык атрымаюць меч.

Гісторык грэчаскі эпічна й проста

Пра нас даўным-даўно паспеў сказаць:

"Жыве ў Гіпербарэі люд дзівосны,

Якому не балюча паміраць,

Калі ў яго забраць жадаюць долю,

І нівы ў жоўтай повені жытоў,

І родны кут, і родныя таполі,

І родны гай, і залатую волю

І ўдзірвянелыя капцы дзядоў".

Калі ў той час мы не згіналі спіны,

Як давядзеш баранячым мазгам,

Якімі моцнымі мы стаць павінны

Ад новай праўды, зразумелай нам.

Я ведаю, цяжкімі будуць годы,

А нам стаяць, не гнуцца як трысцё,

Бо лёс славян і лёс майго народа -

Нялёгкае і гордае жыццё.

Нам першым даглядаць усходы волі,

І першымі іх потым паліваць...

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Даволі успамінаў, досыць болю,

Патрэбна неяк жыць і працаваць.

Надзену шапку. Выйду на адвалы.

Смяецца сонца ў хмызняках густых,

Смяюцца зайчыкі на свежых хвалях:

"На добрае здароўечка твой чых".

Дождж крочыць недзе па лугах далёкіх:

Ад хмары ў полі дымная мятла.

І над вадою, над Дняпром шырокім

Вясёлка светлай аркаю лягла.

ІV

Зямля дзядоў! Гудуць на ліпах пчолы,

За штосьці птушкі сварацца ў садах.

Вось дом стары. Два клёны і таполя,

Як старыкі аперліся на дах.

Сабака спіць паміж чырвоных макаў,

І гарлачы сышліся на сукі

Паміж сабой аб нечым пабалакаць,

Пагрэць на сонцы старыя бакі.

Туляўся ў свеце як па пеклу Марка,

А тут сустрэнуць жартама "дубцом",

"З каня" ля шулаў пачастуюць чаркай

І павядуць, гамонячы, у дом.

Бабуля у старым сваім уборы

(Крывёй не родная, а як свая)

Пачне неміласэрна лаяць горад,

І за плячыма з лыжкаю стаяць.

Што, пэўна, кормяць там аднэй мачалай

Ці іншай, можа, поскуддзю якой,

Бо стаў худы як той курыны палец.

Засмаж сабаку - рады дасць і ёй.

А дзядзька, што ў вадзе сядзеў ад рана

З ухмылкай скардзіцца на ход падзей,

Што рыба стала з гонарам як пані,

Ні на якую трасцу не ідзе:

"Як цюцька змок, запэцкаўся у глейку,

Сяджу як у разоры той нарог.

Лавіў, лавіў - ну хоць бы лапаць нейкі -

Пачулі, што прыйшоў рыбацкі бог.

Калі як зараве гудок пабудку,

Як пачалі бляшню хапаць яны.

Мо думалі, што я пайду - аж дудкі,

Я, дзетухны, сягоння выхадны.

За мокрыя штаны - нясіце кару...

Сілкуйся, брат, не праглыні язык.

Пачаставаць як трэба нельга зараз,

Міроны вельмі мала - маладзік".

Гарэлка льецца. Ціхі гук вясёлы.

Чаму не выпіць, як прычына ёсць.

Скаварада велічынёю з кола,

Кускі - з каровячы прыблізна нос.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Даволі. Надыходзіць "час сабачы".

На вулках ціша і спакойны сон.

Выходзім і даволі ясна бачым,

Як хітры бэз рвануўся ад акон.

Стаяць яму цвярозаму, без чары,

І ноч усю да ранішніх гудкоў

Ён будзе з ветрыкам пра нас пляткарыць

У сто зялёных, вострых языкоў.

Пакрыўдзіўся...

Зноў пахне сена цёплымі лугамі,

Па-над страхой знаёмых зор агні.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Адрына з заімшонымі бакамі,

Дзе цёплае гняздо звіваюць сны.

V

Зямля дзядоў! Дняпро ад хмарак белы,

Чубатыя ад хмызу курганы.

Ускраінныя хаты уцалелі,

Як быццам не было зусім вайны.

А там, далей, за старымі садамі

Прайшла агню бязлітасная плынь.

Не вулкі - сківіцы з двума зубамі

І на камнях палын,

палын,

палын.

Забудзь на міг заводаў голас грубы,

Глянь на слупы асмаленых ракіт

І ты пачуеш гул татарскіх бубнаў,

Віск баявы і дробны стук капыт.

Як трыста год таму ляцяць арканы,

Ізноў навала, барацьба і жах

І валакуць русявых паланянак

Чужынцы на запененых канях.

"Чорна хмара падступае,

Цар турэцкі наступае,

Хоча сватаць Андрэеўну..."

Спявай апошні раз перад разлукай,

Забіты твой каханы у баю,

Ўскінь дагары заломленыя рукі,

Цалуй апошні раз зямлю сваю.

Зноў, як раней, гатуюць смерць сабакам

І помста нарастае дзень у дзень.

На кожнай хвоі - чалавек з пулгакам,

За кожнай сціртай шыбень і кісцень.

Над роднаю, над залатой зямлёю

Пранёсся ураган пакут і мук.

Здаецца, што арда прайшла вайною,

Пусціўшы ветрам працу чорных рук.

Эх, людзі, людзі. Па-дурному, слепа

Свой поступ вы да лепшага вялі,

Не выдумалі як любіцца лепей,

А знішчыць - дык да атама дайшлі.

Зямля дзядоў! Раз'юшанае мора.

Народнай помсты страшны землятрус.

Я горды за цябе. І ў гэтым горы

Ты не лягла дадолу, Беларусь.

Хай гарадкі маленькія марудзяць,

Будуюцца па тры будынкі ў год,

А ўсё ж галоўнае - жывыя людзі.

Народ не знішчылі. Жыве народ.

Замест людзей, што адхадзілі ў поле,

На свой завод, на службу у нарад

У доме пад разгатаю таполяй

Расце на змену самы меншы брат.

Ён слухае Дняпра прызыў напеўны

І вучыцца на дрэвах майткі драць,

Яму пры камунізме жыць напэўна

І зорны шлях ракетай пакрываць.

Ён разбярэцца у старых паданнях,

Перачытае пыльныя тамы,

Прыпомніць лёс бацькоў, вайну, паўстанні

І кіне позірк свой далей, чым мы.

VІ

Зямля дзядоў! Любімы мой народзе,

Што моц сваю пазычыў у дубоў,

Дыхтоўна зробленыя на стагоддзе

Нашчадкі бортнікаў і рыбакоў.

Не зверне шлях мой на шляхі чужыя,

Заўсёды дарагімі будуць мне

Зарэчча, горад, хвоі залатыя,

Ашыткі на прароўскім мулкім дне,

Ад месяца чырвоная кітайка,

Што цягнецца над соннаю вадой,

Блакітнае крыло дняпроўскай чайкі

І ў ціхіх хвалях шчупачыны бой.

Народзе мой, да шчасця чалавека

Ідзём з табой дарогаю адной,

Твае сябры - мае сябры навекі,

Твой вораг - самы люты вораг мой.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Блакітнае, жамчужнае змярканне.

Снуецца ў сэрцы ціхіх думак рой.

Чырвоны месяц выйшаў на спатканне

З нячутнаю і цёплаю вадой.

Не можна ад нябёс адрозніць повень:

І там і там адна і тая ж бель.

Плыве пад ветразем крылаты човен

Як казачны ў паветры карабель.

Слова Мiцкевiчу

Верш у прозе

Кажуць, што ў ноч на дваццаць шостае лістапада ты з'яўляешся на зямлю, якая цябе нарадзіла, і ходзіш па ёй, заглядаючы ў кожную хату, ў кожную адрыну, на дно кожнага глыбокага возера.

Нячутныя крокі твае, а вочы з пяшчотнасцю нябачанай глядзяць на гэтую простую і мілую зямлю.

Рукі твае дакранаюцца да кары дрэваў-манументаў, галубяць кожны ліст на прырэчнай каліне, а вушы чуйна прыслухоўваюцца да новых спеваў, што гучаць на берагах чыстых, як сэрца тваё, беларускіх рэк.

Ноч вялікая-вялікая, і таму паспяваеш ты пабываць скрозь: на рудых берагах Дняпра і на беразе Світазі, дзе ў хвалях водарасці заблыталіся як русалчыны косы, ў сініх лясах Гродзеншчыны і на гары Маяк.

Неабсяжная зямля наша, але паўсюль, дзе пачуеш ты "кугаканне" савы над акном хаты, ты, непрыкметны, заходзіш у хату і глядзіш у вочы новаму чалавеку, які нарадзіўся ў той дзень, калі ты памёр.

І дзіцёнак маўчыць і ўсміхаецца, бо ён бачыць тое, чаго не бачаць дарослыя: не прывід, а проста добры чалавек, толькі больш маўклівы, больш паглыблены ў сябе, нахіліўся над ім.

А ты глядзіш на яго і калі бачыш, што сумленныя вочы ў яго бацькоў, даеш яму добры і сумленны лёс.

Аднаму ты даеш будучыню слаўнага казачніка, другой - будучыню добрай маці, трэцяму - славу вялікага героя, а чацвёртаму - проста славу Чалавека, працаўніка, рукі якога робяць усё на зямлі і кормяць таксама ўсіх.

Мяне ты чамусьці зрабіў паэтам, даў мне вочы, якія бачаць сум явара над вадою; вушы, якія чуюць песню чалавечую; рукі, якія здольны перабіраць як струны галіны прырэчных верб; ногі, каб выхадзіць зямлю; і глотку, каб спяваць язычаскія песні, песні сонцапаклонніка.

Я не кажу, што твой вялікі голас гучыць у нашым. Проста маленькім ялінам добра ў цяні адвечнага дрэва.

Пераблыталіся нашы шляхі, шлях тваёй Радзімы і шлях маёй, і шляхі ўсіх краін славянскіх зліліся ў адну раку і не адрозніш, дзе тая, а дзе іншая плынь.

Пацебня і Каліноўскі і Траўгут баранілі праўду тваю, рускі, беларус і паляк, і славаю іхняй быў бяссільны плач кабеты, пра які ты пісаў, і моцны ўдар нашчадкаў, якія павалілі спрадвечнае пудзіла.

Вялікае сонца славянскае, ты ж бачыш іх, калі прыходзіш да нас у лістападаўскую ноч, ты ж сам ведаеш гэта лепей ад нас.

Як сонца ў маленькай кроплі адбіўся гэты вялікі шлях у непрыкметнай долі маёй.

Продак, што загінуў у шэсцьдзесят трэцім; песні, што спявала мне маці; сваяк мой, які калісьці ў падпітку на знак таго, што жыве ў нашчадках дух і мужнасць Гражыны, з'ехаў з "капца Міцкевіча" на гарачым кані, пусціўшы яго наўскач.

Я веру: табе гэта спадабалася б. Ты заўжды любіў маладзецтва.

Але бачыш, іншыя, новыя надышлі часы. Вось рукі сябра-паляка ў маіх руках. Я адчуваю іх цеплыню і цвёрдасць і суровую, сяброўскую ласку.

Вось кніга тваіх вершаў перада мною. Яе падараваў мне твой нашчадак (нацыя ж заўсёды нашчадак лепшага свайго паэта).

І на вокладцы напісаў ён словы твае: "Вашы чужаземныя твары маюць права пражывання ў сэрцы маім".

Бачыш, вось зямля, вось новае жыццё на ёй.

Настала "сіла праваў", і праз стагоддзе абняліся ўнукі славянскія.

Кветкі і чырвоныя галіны восені, працу рук нашых і песні прыносім мы на магілу тваю, вялікае сэрца славянскае, настаўнік і сябра наш.

Звоняць і звоняць вярбовыя струны, і цвёрдыя крокі твае заўсёды гучаць разам з нашымі, і наперадзе, і лёгка нам ісці, адчуваючы цябе поруч.

Туды, туды, дзе сонца ўсходзіць.

Кастальская крынiца

Чутка ёсць, што ў лясной лагчыне,

Дзе туман на галінах сядае,

Ручаёк празрысты і сіні

З-пад калоды ў свет выцякае.

Там спявае ўсё-ўсё жывое,

Нават жоўтая, палая гліца,

І спяваюць стройныя хвоі,

Што растуць над гэтай крыніцай.

Кропля кожная голас мае,

Як бяжыць яна па адхону.

Нават шчур салаўём спявае,

Як нап'ецца вады сцюдзёнай.

Чуеш? Песня звініць, не сарвецца

Гукам чыстым, высакародным.

А крыніца - песняю звецца,

А цячэ яна - з гушчы народнай.

Адшукаць бы яе на прадвесні

У лясістых горах і долах,

Каб спяваць не чужую песню,

А сваю - ды на поўны голас.

Як шукаць мне тую крыніцу

Сярод дрэў вялікіх, няўламных?

Як вады дасхочу напіцца

І зайграць, каб слухалі камні?

Каб зубры прыходзілі з лесу

І надоўга жаваць забывалі,

Каб сабакі - і тыя за песню

Запылёныя ногі лізалі.

Каб магутнай была як навала,

Каб для ўсіх была добрай знаёмай,

Каб мярзотнікаў розных карала

Як удар няўмольнага грому,

Каб са мною плакалі людзі

І смяяліся разам са мною,

Каб у самых бяздушных грудзях

Сэрца стукнула як маладое.

Тут адному дарогі не будзе,

Правядзіце мяне да хвояў,

Працавітыя, простыя людзі,

Сумленне маё жывое.

"I чаго гэта, таварыш..."

І чаго гэта, таварыш,

Так заўжды бывае,

Што удома часта марыш

Аб нязнаным краі?

А як лёс туды закіне -

Сэрца сніць заўсёды

Пра звычайную асіну

На родным гародзе.

Энтузiясту

Ўсё жыццё ён збіраў дыяменты народныя

Па шляхах Беларусі і ў спёку і ў сцюжу,

Ўсё жыццё яго сэрца высакароднае

Працавала няўтомна і білась напружана.

Ў гуках злоўленай песні жыло незвычайнае:

Шчасце новых гадоў над радзімаю мілай,

Спеў жалейкі над рэчкаю, гукі адчаю, -

Ўсё, чым людскае сэрца вякамі жывілася.

Песні сытых дажынак у жнівеньскім садзе,

Кліч купальскіх агнёў здалёку і зблізку,

Песні жніўных палёў, песні гора і радасці,

Песні маці над першай дзіцячай калыскаю.

І не штучнаю кветкай, а кветкай сапраўднаю,

Не ў паперы, а ў гуках, дарагіх і любімых,

Ўстала песня народу простай, як праўда,

І такою вялікай, як гэта магчыма.

Ціха ў зале. І твар яго думкай асвечаны.

Кажа ён пра фальклору адценні і фарбы,

Кажа нам пра жыццё, што адному прысвечана -

Збераганню народных, нязлічаных скарбаў.

"Піце з чыстай крыніцы, з напеваў матчыных,

Сцеражыцеся, хлопцы, частушкі таннай,

Паважайце, любіце бацькоўскую спадчыну -

Ўсё сплыве, а легенда і песня застанецца".

Хай не ўсё у жыцці так як след атрымалася,

Памятайце, настаўнік, што слова плённае

Як зярнятка на добрую глебу ўпала,

І у сэрцах юнацкіх зарунела, зялёнае.

Шмат яшчэ спадкаёмцаў вам трэба выкаваць.

Будзе шлях пераможным, слаўным, бяскрайнім.

На вялікія справы - і сэрца вялікае,

На вялікае сэрца - і лёс надзвычайны.

Балада пра чалавека, які змагаўся са смерцю

Кашаль зваліў, ахутаў,

Грудзі пачаў сціскаць:

"Хутчэй прынясіце путы,

Ён не хоча смерць паважаць".

Лёд на сценах. Калоціць. Цяжка.

І з-за вуснаў ізноў, ізноў,

Як віно з заімшэлай пляшкі,

Выцякае паволі кроў.

Смерць прыйшла і на ложак мосціцца.

Гэта лепей... Не можна жыць.

Так усё жадана і проста:

Падкарыцца, павекі стуліць.

Будзе цёпла... Спакой навекі...

У грудзях не смыліць агнём...

І не будзе гвалту і здзеку,

І руін за разбітым шклом.

"Горад... горад... родны мой... любы...

Па-над вулкамі тлусты чад...

Ўсіх знішчаюць... бетонныя кубы -

Камісара гестапа загад.

Гад адзін, а тысячы гінуць...

Ўсе здаровыя - цяжка канаць...

Хутка два... ён выйдзе з машыны.

Трэба ўстаць, трэба ўстаць.

Ёсць загад... Мелі ўсе ахвоту.

Ён сябрам заявіў тады:

"Права мне надалі сухоты

І юнацкія вашы гады".

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Цяжка ўстаць, бы дзіцёнку з калыскі,

Трэба думаць, хадзіць, глядзець.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

А над ім, схіліўшыся нізка,

Умаўляе пяшчотна смерць:

"Што ты трызніш. Лепей памерці

І спакойна марыць і спаць.

Спаць так добра".

- "А боль у сэрцы?

Трэба ўстаць! Трэба ўстаць!.."

- "Спі, каханы. Галоўка цяжкая...

Сон апошні цябе атуліў..."

- "Прэч адсюль...

Не магу...

Не жадаю...

Я не ўсё давяршыў".

Як на хвалях ложак хістаўся,

Заставалася сорак хвілін.

Ён паволі, па частках падняўся

Бы цяслярскі аршын.

І хоць смерць абяцала цішу,

Мяккі сон, салодкі дурман -

Ён як п'яны з пакоя выйшаў,

Намацаўшы ў кішэні наган.

Валаклася за ім неадступна,

Бо лічыла ганьбою адстаць,

Сто разоў на кожнай прыступцы

Запрашала легчы й не ўстаць,

Але ён, слабы і галодны,

Адказаў, сціскаючы рот:

"Што мне скажа мой горад родны?

Што мне скажа родны народ?

Што мне выгляд твой дзікі і грозны?

Вось той дом. Я памру ў барацьбе.

Ты спачатку мярзотніка возьмеш.

Я прымушу цябе.

Тормаз рыпнуў... Ідзе па алеі...

Адыдзі і не замінай,

Адыдзі, адыдзі хутчэе,

Стань унь там і маўчы, чакай".

Першы стрэл упэўнена гакнуў,

Другі трапіў яшчэ камусь:

"Атрымай, атрымай, сабака,

Хай жыве Беларусь!"

Вось штыхоў халодныя джалы,

Вось апошні да смерці парог...

Смерць зубамі заскрагатала:

"Ён памрэ, але ён перамог".

Чалавек на нагах хіснуўся,

Проста рукі злажыў накрыж,

Паглядзеў на яе, усміхнуўся:

"Што чакаеш?.. Хадзі ж... Хадзі ж".

Шыпшына i ружа

З народнага

Шыпшына і хатняя ружа

Калісьці разам жылі

І разам кахаліся шчыра

На мяккай садовай зямлі.

Абняўшыся, на гародзе

Стаялі да ранняй зары,

І дзеткамі іх лічылі

і дуб стары.

Так яно ўсё і цягнулася,

Добра кветкам было,

Пакуль не паслаў за падаткам

Кароль гайдукоў на сяло.

Карову - за вокны ў хаце,

Сто злотых - ад бараны.

І нават падружжу нашаму

З пагардай сказалі яны:

"Пакуль яшчэ маладыя -

Давайце кветкі й лісцё,

А потым, як дзеці будуць,

Дзяцей сваіх аддасцё.

Не жыць ім у подлай вёсцы,

Не чуць ім мужыцкіх слоў,

Расці ім ля гордых палацаў,

Уцехаю быць для паноў".

Горда ў адказ шыпшына

Сваёй скалануў галавой:

"Мілей нам родная хата

З яе саламянай страхой.

За камень гарачы хапайцеся,

А не за нашых дзяцей.

Як будуць - не дам на знявагу

Кату, што мучыць людзей".

Цягнуць рукі да ружы -

Шыпшына даў аднаму,

Ўзяліся яны за шыпшыну,

Рукі круцяць яму.

Сцябаў гайдукоў у вочы,

Па твары бязлітасна біў,

Падрапаў гайдуцкія рукі,

А ружу сабой затуліў.

Пабеглі за дапамогай,

Бягуць з рыдлёўкай, з касой,

І кажа шапшына горды

Дзяўчыне каханай сваёй:

- "Бегма, ратуемся, ружа,

Каханка, радасць мая".

- "Шкада мне матулі-вішні.

Бяжы, застануся я".

За ім да пушчы гналіся,

Гналіся з сабакамі ўслед

І толькі ля рэчкі глыбокай

Згубілі шыпшынаў след.

І нельга з'явіцца з пушчы

Да ружы каханай яму,

Бо могуць схапіць гайдукі

І кінуць навекі ў турму.

Так і жыве ён у лесе

У шапцы чырвонай як кроў,

Кінжаламі і нажамі

Узброены да зубоў.

Стаіць ён як горды мсцівец,

На вёску з узлесся глядзіць.

Хай цяжка - затое вольны,

А вольнаму добра жыць.

А там, каля старай хаты,

З сівінкаю на лістах

Сумуе хатняя ружа

У чыстых росах-слязах.

Спека. Поўдзень

З "Вераб'інай сюіты"

Верабей на плоце,

Сонцам яго паліць,

Тут жа яго дзеткі

Рты парасчынялі.

Поруч вераб'іха,

Злосная кабета,

І лае, і перыць

Вераб'я за гэта:

"Выбраў ты кватэру,

Цэлы дзень тут сонца,

Да ракі далёка,

Да лесу бясконца...

Знёс бы сотню вусняў

Шпаку-ягамосці,

Зазваў бы зязюлю

Выпіць чарку ў госці -

Мелі б мы і дачу

Не горш, як у цёці,

Калі б ты, калода,

Не сядзеў на плоце,

Што табе і жонка,

Што хоча на дачу,

Што табе і дзеткі,

П'янюга, няўдача".

Верабей сумуе:

"Спека. Лаюць злосна.

Дзе ад жонкі дзецца?"

. . . . . . . . . . . . . . . .

Цяжка яму, млосна.

Ноч

Ноч ідзе. Блакітная радасць.

У траве расчыняецца "сон",

Ля агнёў лугавых, за садам

Раз ад разу гучыць балабон.

Каля вогнішча скачуць коні

І ў глыбокіх, як неба, вачах

Адбіваецца, бы ў палонні

Зачарованы Млечны Шлях.

Цёмны стаў адбівае каліны,

Ледзь даносіцца песня з сяла,

Вечар ласкавы, вечар сіні

Адляцеў, каб ноч надышла.

Баўтане балабон за гаем

І растане зноў ў цішыні.

Мякка вечар галіны качае,

Ціха... Ціха... Пасні... Пасні...

"Ўстану ранкам насустрач сонцу..."

Ўстану ранкам насустрач сонцу

І па цёплай зямлі пабрыду

Там, дзе яблыні мараць бясконца

У блакітным вясновым саду.

Пацягнуся, і сну аковы

Ападуць з пасвяжэўшых рук.

Моц напоўніць вялыя словы,

Сэрца ўзбудзіцца яры стук.

І пайду па расістых палетках

Так, каб з новым спаткацца днём,

І махнатая, алая кветка,

Кветка сонца заззяе агнём.

Ў новым дні ўсё прыгожым будзе,

Ён паўстане над новай зямлёй.

Паднімайцеся, добрыя людзі.

Крочце к сонцу поруч са мной.

"Восень нясе павуцiнне..."

Восень нясе павуцінне,

Дрэвам час запалаць.

На ўсіх баравых рабінах

Чырвоныя плахты вісяць.

Няўтульна на мокрай сялібе

І ў позні прысмерку час

Вяргіні таўкуцца ў шыбы:

"Пусціце, пусціце нас".

Агеньчык

Коні прысталыя ймчацца панура.

Лютаўскі холад. Трывога вачэй.

Вые і плача апошняя бура

Каля занесеных снегам плятней.

Шлях мой далёкі, дарога каравая,

Ў неба ляціць неспакойны дымок.

Недзе далёка мігае ласкава

Ў цемру й буран залаты аганёк.

Сны табе сняцца зімовыя, раннія,

Сніш, што каханы ў акенца стучыць.

Любая, любая, вечна каханая,

Цёплы агеньчык, іскра ў начы.

Ціха ўвайду ад завеі чырвоны,

На рукі мякка вазьму яго,

Цёплы камяк, разаспаны і сонны,

Не абазнаны, што да чаго.

Адносна паходжання дэпламатыi

Правадыр іракезаў на размову аб міры

Запрасіў варага, Начную Саву,

І цяжкою каменнай люлькаю міру

Дагаворнаму боку прабіў галаву.

Адносна паходжання бюракратызму

Пітэкантрап пячору зручную выбраў,

Стол знадворку прысунуў да тоўстай сцяны

І павесіў таблічку: "Пячорным тыграм

Час прыёму тады, як вымруць яны".

Паразумеліся

- Яблыкі! Яблыкі! З садоў каралеўскіх. -

- Па чым?

- Усяго тры злотых за меру.

Такая ж славутасць нашага месца,

Як папскі нунцый, як касцёлы і веры. -

- Тры злотых? За гэтую поскудзь? Жарты.

За гэты кізяк, падабраны ў полі? -

- А я вам кажу, што яны таго варты,

Як жанчына сумленная! Як пан добры католік! -

- Памыліліся, пані, я ў бога не веру.

Што мне папа і што мне вера Хрыстова. -

- Ну, калі ўжо справа пайшла на адвертасць,

Дык і я не цнатліўка, а курва з Гжыбова^[1].

Паязджане

Шлях цячэ між дрэў, пакрытых інеем.

Зімні, казачны убор зямлі.

Белыя, ружовыя і сінія

На ялінах ружы расцвілі.

Снег кранае ружы пацалункамі,

Снег спадае паміж хвой сівых,

Каб укрыць нямоцнымі карункамі

На санях вясёлых маладых.

Толькі што пад снегавымі хвоямі,

Збудаваўшы ў весніцах накат,

Хлопцы перастрэлі іх са зброяю.

І гарэлкай адкупаўся сват.

Князь сваю "галубку" выкраў сілаю

І да роднага гнязда нясе,

Любую, усхвалявана-мілую,

З шэранем у залатой касе.

Сонца ў хмарку перад ёй аточыцца,

Упадуць дубы сівыя ніц.

Гэх, баяры скачуць па абочынах,

Раз па раз страляючы з рушніц!

Дзікі пошчак аддае дарогаю,

Снежай пудрай санны шлях курыць.

Што ж чаканнем сумным і трывогаю

Песня паязджальная гучыць?

"Ехалі мы логам,

Ехалі мы логам,

Сустрэліся з богам,

Сустрэліся з богам.

Ехалі мы лесам,

Стрэліся з Вялесам,

Стрэліся з Вялесам.

А казаў нам божа:

"Ці добра ж вам будзе?

Ці добра ж вам будзе?"

Будзе добра. Самай поўнай мераю

Вам жыццё насыпле у кішэнь

Працы, дзетак і дарог нямераных.

Весяліцеся ж хоць гэты дзень.

Што ж, злятае ліст глыбокай восенню,

Каб дарогу даць лістам другім,

Заўтра певень збудзіць ноч галошаннем.

Паплыве з пячуркі ў неба дым.

А пакуль - заві каханку ружаю.

Будзе стол і будзе смех людзей.

Добра у пакоіку настуджаным,

У прытульным пухавым гняздзе!

Пралятуць гады над вамі светлыя.

Будзьце шчаснымі дзеля таго,

Каб сустрэць калісь усмешкай ветлівай

Паязджан унука сваяго.

Ўспомніць князь тады дарогу вузкую,

Шэрань, коней бег і рушнікі,

І даткнецца звянуўшымі вуснамі

Да каханай, зморшчанай шчакі.

"У сiтнягах над соннай ракою..."

Ў сітнягах над соннай ракою

Бугай вадзяны маўчыць.

Спяць лілеі пад цёплай вадою,

Каб не змерзнуць ўначы.

Калі ж выплывуць ранкам на волю

І распусцяць пялёсткаў рой,

З кветкі вылеціць мушка вясёлая,

Што ўсю ноч спала пад вадой.

Залатая, як новы чырвонец,

З цёмнай бронзаю на нагах,

Ўся ў пылку ад лілеі і сонца

Паляціць у шчаслівы шлях.

Каб з табою мы сталі малятамі

І любілі ўначы цяпло, -

Мы б лілею абралі хатаю.

Вось бы добра было!

Патоп

Старажытны беларускі апокрыф

І дзень прыйшоў. І пацьмянела сонца.

Распаўся час. І неба цёмным скруткам

Ўзвілося над зямлёй. І лінуў дождж,

Як быццам сто гадоў збірала неба

Ваду дажджоў, азёр і рэчак ціхіх,

Ваду, што выссалі вясёлкі з лужын,

Ваду пралітых чалавечых слёз,

Слёз горкіх маці, светлых слёз дзіцячых,

Крывавых слёз рабоў і брудных панскіх слёз...

О плачце, плачце, узрыдайце, людзі,

Не спамышляйце на сваё бяссмерце:

Апошні жывяцё вы ў свеце час!

І дождж лупіў. І зранку цэлы дзень

Трубілі сурмы праз смугу туманаў,

І здраднікі хаваліся ў каўчэгах,

Якія заліваў сіберны дождж.

Вада пакрыла роўныя мясціны

І коміны халуп і ўсе палацы.

Раўлі шалёныя сівыя хвалі,

Раздзёршы ветразі тугія ў лоск.

І людзі ўгору узнімалі рукі

Ў чаўнах, што ймчалі па гарбатых хвалях,

Ганімыя вятрамі і агнём.

Краіна гінула. Як гул ад хваль

Роў дзікі голас над вадой пустою:

"Апошнія пачуйце словы, людзі,

Пакуль вам вушы не залье вадою.

Я знішчу свет, я знішчу чалавека.

Апрыкрылі і добрыя, бо хочуць

Дабрэйшымі зрабіцца за мяне.

Ім не спяваць сваіх найлепшых спеваў,

Бо я зжару ўсю земляную твар.

Маўчы! Ты захлынешся, чалавек!!!"

Адверзліся на чорным небе хлябі.

Два месяцы лілі дажджы з нябёсаў,

Вада глытала горы, і на іх

Жывымі гронамі віселі людзі

І часам адрываліся ў ваду.

Мядзведзь стаяў з слабым аленем поруч,

Змяя паўзла вышэй ад рудых хваль.

Адзін таўстун штурхаў у вір другога,

На плечы сыну лез шалёна скнара,

Трымаючы ў руках кашэль зграшыма,

І біў нагамі па руках сыноўіх,

Якія ўсё жадалі ратавацца,

Схапіць таго, хто некалі стварыў

(Што ж, і змяя паруецца вясною).

Танулі тыя, што на спінах люда

Рукамі простых горда узнясліся,

Зракліся маці, зводнямі жылі,

Лягчалі думку за адзін дынарый,

За жыватом не бачылі каленяў.

Цары, уладары і каралі,

Што так крычалі пра краіны гонар,

Што здольныя былі душыць суседа,

Забараняць яму жыццё і песню

Для гонару "народа-ўладара",

Цяпер бы гэты гонар аддалі

За мейсца для сваёй стапы адзінай

І ў зад бы гандляра пацалавалі

За літасць гэткую. Дзяржаўны муж,

Што да сябе прыкуў калісьці брата

І ўсё казаў: "Мой брат - мой раб" -

той зараз

(Як і заўсёды ў грозныя часы,

Часы вайны, навалы ці патопу),

Ланцуг адсек і наглядаў, як брат

Пускае бурбалкі ў вадзе глыбокай.

І ўсе кусаліся, штурхалі, лезлі,

Хапалі за раскошныя хітоны,

І падалі ў ваду, ў ваду, ў ваду

І не маглі ўцячы.

Пахмурны дзень

Нарэшце завязаўся над вадою.

Вакол вада - ні вострава, ні дрэва, -

Ўсё жудасная гладзь і далячынь.

На пятачку апошнім цвёрдай сушы

Суровы чалавек з дзіцячым тварам,

З рукамі грубымі, ўзняў галаву

І стомлена сказаў: "Дзень добры, сонца".

Фантанчыкамі плёскала вада

Спачатку каля ног, пасля ў калені...

І чалавек падняў на рукі нешта, -

Апошняе святое, - цела любай,

Пацалаваўшы непрытомны твар.

Над галавою ўзнёс. Вышэй! Вышэй!

(А хвалі подла стукаюць у грудзі.)

"Каханая! Аддам жыццё за крылы,

Якія б узняслі цябе наверх".

Халодны, стрыманы адбітак сонца

Упаў на грудзі, любы твар і лона.

А ён стаіць. Не здрыгануцца рукі,

Узняўшы ў неба дарагі цяжар.

Ён з радасцю трымаў бы зараз многіх,

Братоў, і маці, і такіх, як ён,

Прыгнечаных работай і вясёлых.

Але няхай хаця яна: "Пяшчотка!

Жыві, жыві, жыві пакуль магчыма,

Падыхай трошкі, пакуль я не знікну,

Пакуль жыве апошні чалавек.

Што вы мне зробіце сваім патопам?

Узяць каханую? Яна са мною.

Узяць Радзіму? Не, яна жыве

Пакуль жыве апошні сын Радзімы.

Узяць жыццё? Як бог я бессмяротны,

Я сонца над вадою уздымаю,

І мной жыве і будзе жыць зямля.

О як пацалаваць каханай вусны,

Калі мае знікаюць пад вадой!"

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Стары апокрыф. Гэта толькі казка.

І ўсё-такі я выракуся тых,

Што плакалі ў каўчэгах. Я з табою,

Слабы, бездапаможны, як дзіцёнак,

Магутны, як ніхто на белым свеце,

Любімы мой, прыгожы звер двухногі,

Мой чалавек.

Экскаватар

Экскаватар, да дыназаўра падобны,

Паварочваўся ў яме ля манастыра,

Цэглу біў тупымі рагамі на лобе

І з акон выдзіраў павуцінне крат.

Выбіваў з-пад скляпенняў гнілыя мыліцы,

І абвальваў каменні, і цягнуў іх адзін,

І, бязвольна адвесіўшы ніжнюю сківіцу,

Жоўтым жвірам рыгаў у далоні машын.

І прабілася сонца на дно сутарэння,

Двух стагоддзяў цвіль асвятліўшы агнём:

Катакомбы, скляпы, мяшкі каменныя,

Косткі белыя, скутыя ланцугом.

Вы чакалі яго і чакаць стаміліся,

Вашы косткі чакалі і згнілі ў пылок,

А яно ўсё ж сышло, прыгожае, мілае.

Вы нямарна марнелі. Сонца сышло.

Трапяткое, гуляе па хвалях сініх,

Па зямлі беларускай, па светлых палях,

Па вясёлых вокнах, па белых будынках,

Вышываных кашулях, белых чубах.

І хлапец замурзаны, важны і строгі,

Коўш спыніў і прамовіў ціха і зло:

"Наварочалі вас тут як лёду, нябогі,

Трасца матары іхняй, - шкода нас не было".

І мінула доўгім векам хвіліна,

Пакуль зноў адчуў удары рагоў

Тухлы свет праваслаўнай подласці й свінства,

Свечак, пранцаў, ладану і ланцугоў.

Калумбы зямлi нязнаемай

Паэт лахмаціў валоссе кудлатае

І вяргаў можа чатыры гадзіны

Пра гром пасатаў, пра тропікаў шаты,

Пра бег драмадэраў ў барханах пустыні.

Воплескі столь узарвалі ў кватэры,

Ад захаплення салон задыхаўся...

Напэўна, Калумб, адкрыўшы Амерыку,

Лаўраў гэткіх не дачакаўся.

Чытаў ён доўга пра пальмы над стрэхамі,

Пра бойку матросаў у душным труме.

(Паэт, сапраўды, аднойчы праехаў

На кацеры з Поці аж да Сухумі.)

Паэту на кудлы з чаркай і хлебам

Крылатая апускалася слава.

Жанчыны пабеглі б за ім аж на неба,

Мужчыны галантна шапталі: "Брава".

Калісьці былі "поэты печали",

"Паэты-трыбуны", паэты прарочыя",

А зараз слова "паэт" азначае,

Часцей за ўсё, "улюбёнец жаночы".

І ціхі сум местачковых баронаў

Гудзеў пад сурдынку ў пакоі людным:

"Ах-ах, мандаліны! Ах-ах, мусоны!

А ў нас так шэра! А ў нас так нудна!"

Я ведаў - яны ненавідзяць новае.

Нашто перад свіннямі сыпаць перлы?

І ўсё ж я ўстаў і абрушыўся словам

На гэту прыбраную зграю памерлых:

Вы сядзіцё тут ад лямпы сінія

І марыце пра піраміды над Нілам,

А што вы ведаеце пра краіну,

Ў якой вас маці на свет нарадзіла?

Яна вам нудная, шэрая, сумная.

Ясце яе бульбу, ясце яе сала,

А самі былі толькі ў мінскім ДУМе,

Ды чулі аднойчы імя Купалы.

Не бачыце света за ўласнай клумбай

У марах аб нейкім цудоўным раі.

Што вам да тых вялікіх Калумбаў,

Якія край ваш вам адкрываюць?

Пыляцца кнігі іхнія ў крамах,

Забыццю аддалі старыя карціны,

На вежах разбураных полацкіх храмаў

Шыльда: "Распівачна і на вынас".

На ўсё адпіска. Музей? Пачакаем.

Збор вышывак. Некалі прымем меры.

Аддзел этнаграфіі? Як жа, ствараем.

Помнікі бураць. Праверым, праверым.

Што ім з таго, што за кнігу і слова

Народ сем стагоддзяў ставаў у стрэмя?!

Не любяць Радзімы, не любяць мовы.

Хлопы! Іваны без роду, без племені!

Што ж дзіўнага, адукаваныя дамы,

Што вы ў захапленні ад нейкіх пасатаў,

Хамы лічаць заўсёды "хамскім"

Матчыну песню і матчыну хату.

А я не пішу пра чужыя шыроты.

Я джунглі і ў нас адшукаць сумею.

Сцяблінка звычайнай расянкі балотнай

Цікавей жыве за ўсе архідэі.

У дрэвах з мармуру - іх зваць бярозамі,

У вежах з карункавым іхнім уборам

Я добра бачу ўчарашнія слёзы

І сённяшні смех з барацьбою поруч.

Райскія птушкі (сіваваронкі)

Ў джунглях дрымучых (лясах Белавежы),

Ў краі нязнаемым (роднай старонцы)

Ў мімозы сядаюць ( у верас бязмежны).

Што мне да кінутых храмаў Мая,

Калі жывуць легенды ў народзе,

Калі на выспах глухіх адкрываю

Крокі мінуўшых тысячагоддзяў.

У нашай краіне ёсць буслы чорныя,

Бабры разумныя, як прэзідэнты,

І жораваў скокі на весніх азёрах.

Чуеце, гора-інтэлігенты?!

Мядзведзі лечацца травамі горкімі,

Шукаючы дзікі часнок на лузе,

Павук-серабранка ў гняздо пад чаротамі

Носіць паветра дзецям пад пузам.

А вы льяцё па чужому слёзы,

Забыўшы радзімы простыя кветкі,

І любіце вершы ёлупаў розных.

Вядома, свінню прыцягвае сметнік.

Маю Радзіму, маю зялёную

Забыць і ў разрад нецікавых сунуць?

Мала вам плюнуць у твары сонныя.

Чакайце! Яшчэ калі-небудзь плюнуць!

А я ў народ мой заўсёды веру,

І для яго як вопытны кормшчык,

Адкрыю найлепшую ў свеце Амерыку

(Вёску Амерыку, што пад Оршай).

"Калi ў жамчужнiцу пылiнка трапiць..."

Калі ў жамчужніцу пылінка трапіць,

Жамчужніца адразу бой пачне

І чужародны боль, што цела драпае,

Жамчужынаю дзіўнай ахіне.

Няўжо былі вы: пушча над азёрамі,

Асенні холад, здзірванелы шлях,

Два небы, дзве маленькіх карты зорных,

Што ззялі блізка ў дарагіх вачах.

Мінулае жыве яшчэ са мною,

Але развеяў шчасце, нібы дым,

Лісток, напісаны рукой чужою:

Ты замужам,

ты знікла,

ты з чужым.

Я вывучаў па вас каханне й радасць.

Я ўдзячны вам і верны да канца.

Не бачыць вам маёй акропнай здрады,

Каханай вочы, боль майго жыцця.

Ствараю дзіўнай прыгажосці перлы,

На дне якіх заснуў нясцерпны боль,

Мая жывая і мая памерлая,

Крыніца шчасця, мук маіх юдоль.

Вясна

Раму з трэскам выняла з акенца

І да сіні праціраеш шкло,

Шэрай пыльнай ваты вераценца

Ветрыкам у кветнік аднясло.

Кожны, хто праходзіць, азірнецца,

Хоць спяшаў кудысь, як на пажар,

І ў адказ вясною усміхнецца

Мілы-мілы сінявокі твар.

Добра ёй спяваць пад небам сінім,

Добра раму у руках трымаць.

Ў сонечным святле стаіць дзяўчына,

Радасная, як вясна сама.

Сірын - птушка радасці

Сірын на досвітку ў лесе спявае,

Дрэвы ў празрыстым вэлюме зялёным,

Сінія хмаркі, як дым, праплываюць

На візантыйскім небе чырвоным.

Ў лесе азёры вясеннія, сінія,

Дзеткі-бярозкі выйшлі на бераг...

Крылы жар-птушкі, воблік дзяўчыны,

Вочы смяюцца, вялікія, шэрыя.

Радасць вясенняя, дальняя песня,

Ціха фіялка з зямлі выглядае:

Ў мокрых лясах, на блакітным прадвесні

Сірын, закрыўшы вочы, спявае.

Песня ўзлятае ў імклівым палёце,

Песня лікуе майскім світаннем

Ў гэтай пранізліва-страшнай пяшчоце,

Ў гэтай любові, ў першым каханні.

Перакацi-поле

Народная легенда

І

Цёмныя хмары над мокрай раўнінаю,

Бруд па калена, пустыя шляхі,

Вербы ў прысадах лазіны сінія

Цягнуць да мёртвай сухой альхі.

Чорныя рэкі стынуць ад холаду,

Хмуры вятрак, пагружаны ў сон,

Стаў быццам крыж над магілаю волата,

Што заараў гэту бедную гонь.

З далі, адкуль набягаюць хмары,

Мёртвым мячом без ног і без рук

Зноў каці-поле бяжыць абшарам,

Як надзвычайны, калматы павук.

Прагна другія мячы хапае

І да сябе далучае іх,

Каціць па гонях і ўсё вырастае,

Каціць ля хат і капліц старых,

Каціць ля белых палацаў светлых,

Светлых, як сонца, белых, як снег.

Што ім, залітым музыкай ветлівай,

Да абадраных, крычачых стрэх!?!

Вербаў мяцёлкі на мокрай глебе,

Дожджык скупы, як халодны плач,

Хмары, бясконцыя хмары на небе,

А на зямлі каці-поля мяч.

Месячы бруд разбітай дарогай

З дальніх заробкаў дамоў ідучы,

Ян і Пятро ледзьве цягнуць ногі,

Каб дацягнуцца да вёскі ўначы.

Ў вёсцы - суседзі, таварышы ў працы,

Ян - у гадах, а Пятро - малады,

Не зарабілі яны на палацы

Ні на жнівах, ні ў капальнях руды.

Ян зарабіў на акраец дзецям,

Не зарабіў на нявесту Пятро...

Твары сячэ ім пранізлівы вецер,

Бруд наляпіўся на лапці гарой.

Твар у Пятра задуменны і бледны:

"Ганя, Гануля, дзе песні твае?

Бацька цябе не аддасць за беднага,

Выплачаш з іншым ты вочы свае.

Бо на каляды, ў святочнай хаце,

Ў хаце каханай і дарагой

Ў бацькавы куфры разлезлік багаты

Кіне свой выкуп потнай рукой.

Клятыя грошы, паперкі з арламі!

Што ж вы забілі радасць маю?

Іншы да любай пойдзе з сватамі,

Іншы касу распляце тваю...

Мокры абрус ад гарэлкі разлітай...

Твары чырвоныя... люлек дым...

Ўсе задаволены, п'яныя, сытыя,

"Горка!" крычаць і крычаць маладым...

Іншы цалуе, дурны ад хмелю,

Вусны чырвоныя, як ранет...

Шчасце сялянскае, дзень вяселля,

Нават і ты ўцякло ад мяне!

Думаў, што будзе, і - вось "зарабілі".

Дзесяць паперак кожны ўзяў.

На аднаго напэўна б хапіла,

А на дваіх..." - Пятро застагнаў.

Думкі ў Пятра, як вужакі, халодныя,

Ён ад чакання, як мыш, узмок...

Вось пералог за Курыным бродам,

Ўскраіна поля, хмызы, лажок.

Паў на калені Пятро ў бур'яне,

Потым падняўся, ў вачах туман:

"Ну а цяпер даруй мне, Яне,

Стань і маліся! Сведкаў няма!"

Па абшарах на прыволлі

Каціць перакаці-поле.

Каціць

Каціць над раллёю,

Як жывое...

Рэзка сякера ўпялася ў грудзі...

Хоць бы якая жывая тля!

Ян паваліўся. Не бачаць людзі,

Хмары ж змаўчаць, і змаўчыць зямля.

Вочы, ад сну смяротнага сонныя,

Ўбачылі толькі, што ў самых нагах

Вецер сцяблінку зламаў пад кронаю

І каці-поле пабегла ў свой шлях.

Ледзьве прамовіў ён, белы ад болю,

Чорнаму шару без ног і без рук:

"Ў сведкі бяру цябе, каці-поле,

Вечны бадзяга, расліна-павук.

Чуеш, Пятро, памятай і ведай,

Бачыш, яна ўцякае ад нас.

Гэта расліна, яна мой сведак,

Бойся яе... засведчыць яна..."

Мёртвае цела схаваўшы ў лозах,

Грошы узяўшы, дрыжачы Пятро

Папрамаваў па разбітай дарозе

І загубіўся за бруднай гарой.

Часам з падбегам, а часам павольна,

Чорнай раллёй і краем лагоў

Бегла маўклівае каці-поле

Быццам сабака па следу яго.

ІІ

Па абшарах на прыволлі

Каціць перакаці-поле.

Каціць...

Іншыя мячы хапае,

Да сябе іх далучае...

Бачыць слёзы, бачыць гора,

Бачыць лёс народа чорны,

Вырастае...

Вырастае,

Быццам мора сабірае.

Свет вялікі абяжала,

Шчасця ў ім не адшукала...

Па іржышчах, па дарогах,

Па мяжях, па пералогах,

Па абшарах на прыволлі

Каціць перакаці-поле.

Каціць...

Бліжай...

Янава жонка ў Пятра пытала,

Ён адказаў: "Разышліся мы".

Тыдзень ці два Янука чакалі, -

Дожджык паспеў і сляды замыць.

Хмары сплылі за край свету шырокага,

Лісце заснула ў глыбокіх ярах,

Зніклі сляды, разоры размоклі,

Дзень загубіўся ў мінулых днях.

Хутка забітага твар і грудзі

Снег-укрывальнік закрые навек.

Хто ж аб забойстве раскажа людзям?

Голы, нямы на зямлі чалавек.

Хто ж за забітага мовіць слова,

Дзецям галодным дасць бацькаў дар...

Сведкай душа засталася Пятрова

І каці-поля калючы шар.

Выкуп за Ганну ў куфэрку цесця

Поруч з палотнамі ўжо ляжаў.

З шумных вячорак сваю нявесту

Кожную ноч Пятро праважаў.

А у пустой суседавай хаце

Тымі ж начамі калі-нікалі

Жонка пакутвала, плакала маці,

Дзеці галодныя ў голас раўлі.

Дождж па страсе мяккай лапай крочыць...

Плач у суседзяў... У сенцах цячэ..

Ў ложку Пятро закрывае вочы...

Сон уцякае ад хмурых вачэй.

І ўспамінаюцца ярка да болю

Вербы, бур'ян, хустка брудная лук...

Каціцца,

Каціцца каці-поле,

Скача, расце злавесны павук.

Спыніцца раптам і скача парывам,

Ціха паўзе пад ногі яму:

"Што табе трэба, маўклівы прывід?

Хочаш чаго? Прыходзіш чаму?"

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Дзень без дажджу, халодны і строгі,

Шэры і ясны стаяў на зямлі,

Калі ў хмызах, на мяжы аблогі

Мёртвае цела Яна знайшлі.

Хмары. Ралля. Быццам куча гною

Вёска ў палях ляжыць пад гарой.

Цягнуцца людзі да месца забойства,

Многа людзей. Пайшоў і Пятро.

Ціха стаяць, не скажуць і слова.

Вецер вільготны у твары б'е.

Жонка ў старым андараку суровым.

Дробныя дзеці ля ног яе.

Моўчкі глядзяць на мёртвае цела,

Гора іх гне, як вецер чарот,

Меншы сынок з галавою белай

Не разумее, ўзяў пальца ў рот.

Зрокам цікаўным гуляе па полю,

Нешта пабачыў, яму весяло,

Басам сказаў: "А вось каці-полечка.

Ма, а яно таксама прыйшло?"

Па раллі ад небакраю,

Адкуль хмары наплываюць,

Па абшарах на прыволлі

Каціць перакаці-поле.

Вырасла, вялізным стала.

Каціць, каціць, як навала,

Каціць...

Бліжай...

Крык абляцеў нават дальнія гоні,

Камнем зваліўся да трупа Пятро.

Сэрца растаяла. Слёзы салёныя

Лінулі градам, як з раны кроў.

Сведка злавесны скача па грудах,

Каціцца ў яр, паўзе на гару.

"Грэшны! Вяжыце! Круціце, людзі!

Браце!

Браце, даруй!"

ІІІ

Вёска, як гной. Прысады вярбовыя,

Хмары. Лужыны на раллі.

Хто з цябе вырве гнеўнае слова,

Волат забіты, што спіць у зямлі?!

Мёртвы вятрак, бруд бяздонны на полі,

Вецер халодны свішча ў лазе,

Каціцца,

Каціцца каці-поле,

Скача мячом,

Як павук паўзе.

Шчасця няма пад застрэхамі гэтымі,

Дожджык сячэ, на шляхах вада.

Бедныя,

Бедныя дзеці,

Птушкі малыя без крыл, без гнязда!

Хто ж тут шчаслівы!?! Змярканне сіняе

Ціха сыходзіць на сітнягі...

Маці ў сухотах, дзеці пад тынам,

Ў яме адзін, у турме другі.

Мастакам

Моны Лізы смяюцца губы,

Страсць Бетховена ў гуках пяе...

Смерць вартуе тое, што любім,

Вырвем любае з рук яе.

Каб жыло і нашчадкам спявала,

Каб навекі стаяла ў вяках.

Рым загінуў ад дзіды вындалаў, -

Рым жыве ў Ювенала радках!

Састарэлы месяц

Затрымаць імкнуся назаўсёды

Вось такім, як зараз, вобраз твой

З дальняй песняю, з начнымі водамі,

З месяцам, што гасне над вадой.

Месяц састарэлы памірае,

Затрымаць яго, каб ён заўжды

Асвятляў твой тварык, дарагая,

І ў траве расістыя сляды,

Ведаеш, ён сумны, тонкі, белы,

Сёння я хачу, каб кожны жыў,

І шкадую месяц састарэлы,

Што ў хвіліну шчасця нам свяціў.

Зоркі тыя ж, а ўвесь час спадаюць.

Нехта ў небе, пэўна, ўсё ж сядзіць

І дажыўшы месяц разбівае,

Каб з асколкаў зорак нарабіць.

Папрашу яго, каб ён пакінуў

Ў кожны міг, калі са мною ты,

Месяц драхлы, месяц светла-сіні,

Што няўхільна коціцца ў кусты.

Яўрэйцы

Шалее сіні бэз над стрэхамі,

Бяжыць па ім вятрыска-зыб.

Я ўспомніў з ціхаю уцехай

Тваіх вачэй біблейскіх глыб.

Адбіліся ў іх клубы дыма,

На рэках плач і сечаў кроў,

Пажар старой тваёй радзімы,

Любоў да новых берагоў.

Гляджу ў маўклівым захапленні

У глыб бяздонных гэтых вод

І веру, веру без сумненняў,

Што будзе жыць і мой народ.

Сплятайце рукi!

Браты! Сплятайце рукі!

Нас нарадзілі ў свет

Не для выбухаў, не для мукі,

Не для слёз дзяўчат і кабет,

Не на тое, каб мёртвым упасці,

Не на тое, каб згнісці ў зямлі,

А на тое, каб песню і шчасце

Мы нагбом на зямлі пілі.

Каб кахалі, каб вершы пісалі,

Каб ірвалі верас і дрок,

Каб цудоўныя вежы складалі,

Што да сонца імкнуцца праз змрок.

Вежы светлыя! Вежы любові!

Кожны камень няхай пакладзе.

Не павінны змяшацца мовы,

Як калісьці, у добрых людзей!

Хто сказаў, што патрэбныя слёзы?

Хто сказаў, што розны наш лёс,

І таму, што насы ў нас розныя,

Ты павінен разбіць мне нос?

Хай ён нюхае лепей кветкі

Ці каханай сваёй валасы.

Месца хопіць для ўсіх на палетках,

І на ўсіх хопіць весняй красы.

Гімн яднання. Магутныя гукі

Ап'яняюць нас, як віно.

Браты!

Сплятайце рукі!

Шчасце для ўсіх адно.

Балада пра Вячка, князя людзей простых

Як груганы на трупы з высокае гары

Крыжакі наляцелі на вёскі і бары.

Няшчасная краіна тры доўгія гады

Нагбом хляптала трунак смярцей і злой бяды.

Цягнулі па кавалках яе ва ўсе бакі,

Загінулі героі і здрадзілі князькі.

Агонь любові мужнай у брудных душах згас,

Адзін не здрадзіў Вячка, сумленны хлопскі князь.

Параненым і слабым яны яго ўзялі,

Ў кайданы ногі скулі і ў лагер прывялі.

Ад раны, непрытомны, ачнуўся ён тады,

Калі былі далёка айчыны гарады.

Меў сілы, каб змагацца і з сотняй варагоў,

Але шляхі да волі замкнулі для яго.

І вырас над палонным закуты ў грозны мур

Гохмайстра цытадэла крыжацкі Мар'ёнбург.

Паўзе з ракі на замак пранізлівы туман,

Крукі круцяцца хмарай над вежай Герэнданск,

За брамай маставою, як перадвесце бед,

Ўстае Папоўскай вежы злавесны сілуэт...

Па вуліцы смярдзючай, дзе скупчанасць і бруд,

Вядуць яго на плошчу. А там чакае суд.

А ў галаве чамусьці ўстае чырвоны снег,

Пажары чорных замкаў ў апошні іх набег...

Ў агні наперад з імі ляцелі бітвы дні,

Парчу і аксаміты тапталі ў бруд яны.

За подзвігі у бітвах супроць крыжацкіх зграй,

За мужнасць і за гонар трымай адказ, трымай!

Тут, як на браме пекла, магла б пісаць рука:

"Пакіньце спадзяванні - адсюль выводзіць кат".

Але сканаць пакорным і мяккім, быццам пух,

Як бык дурны на бойні, папаўшы пад абух?

І просіць перад стратай ён путы развязаць,

Каб рукі на імгненне замлелыя размяць.

І ў гэты час апошні перад канцом сваім

Каня яму прывесці, каб развітацца з ім:

"Са мною разам зносіў ён дождж і халады,

Насіў мяне на бітву тры доўгія гады,

Таптаў нагамі лона сталочанай зямлі".

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

І вось каня на плошчу два кнехты прывялі.

І Вячка грыву гладзіць, цалуе ў мяккі нос

І кажа, кажа сябру пра свой жахлівы лёс:

"Мой конь, мой конь, мой любы.

Як будзеш жыць цяпер?

Канец лясной свабодзе, мой добры, моцны звер.

Ты грэбаваў зямлёю, што слалася ў нагах,

Няўжо насіць ты будзеш чужога, варага?

Якому не пасуе і назва: "чалавек",

Ў якога твар, як пятка, не чырванее век.

Не роднае, чужое усё нам тут з табой:

Не так, як на Радзіме, кабылы йржуць вясной,

Не так гамоняць дрэвы, не так звіняць лугі,

Не так куюць падковы для конскае нагі.

Дапамажы мне, косю, мой бездыханны труп

Не проста дол чакае - ганьба, ганебны слуп".

І, выпрастаўшы рукі, меч ката вырваў ён

І ссёк дубовы чэрап з крутых яго рамён,

І на каня узвіўся, і ў стрэмя горда стаў

І зноў для бітвы волю ў апошні час дастаў.

Меч бліснуў у паветры над лютаю гурбой.

Адзін супроць дзесяткаў -

і ўсё ж не прэнг, а бой!

Конь варагоў хапае зубамі і храпіць.

Паўсюль пануе пекла і трупы, як снапы.

О, лепей дні пакончыць на полі баявым,

Ніж век глытаць ў кайданах чужынскіх вогнішч дым!

Вось уцякаюць суддзі, вось кроў плыве ракой:

"Я ў Мар'енбург з'явіўся і ён на час, ды мой.

Пакуль тугія лукі на вежах не звіняць,

Пакуль даўгія стрэлы адтуль не паляцяць".

Але слабеюць сілы, але дрыжыць далонь.

І вось аб труп запнуўся яго любімы конь.

"О конь, не давядзецца табе ў лугах іржаць

І ў полі нам з табою ўжо болей не гуляць.

Я ў стрэлах, быццам вожык. Бывай, мой конь, бывай!

Мы болей не пабачым лугі і родны край".

Аленя абступілі са зграяй злых сабак.

Ірвуць і раздзіраюць, сякуць на дробны мак.

І вось з крывёю гордай змяшаўся пыл і гразь.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Так у баі няроўным загінуў Вячка-князь.

Авой!!!

Камеце 1957 - ??? гадоў

Над ляснымі азёрамі, над ракой,

Над глыбокаю тванню гнілых німярэч,

Над прыціхлаю ў смутным чаканні зямлёй

Павісае трывожны, зялёны меч.

Ты з'явілася зноў на зямны прызыў

Як у той далёкі, нязнаны век,

Калі мамант на гонар твой песню трубіў,

Калі толькі з'явіўся на зямлі чалавек.

Калі ж прыйдзеш ты зноў праз тысячы год

(Невядома пакуль што для нас, калі),

Ты, магчыма, пабачыш новы народ

На зусім невядомай для нас зямлі.

Не тлумач ім такіх непатрэбных слоў

Як "дзяржава", "страта", "галодны час",

Паглядзі з павагай на іх любоў,

Раскажы ім ціхутка, на вуха, пра нас.

Раскажы ім, як чорнай навалай ішлі,

Як братамі сваімі ўгнойвалі стэп,

Галадалі, пакутвалі, кроў лілі

І знішчалі патрэбны галодным хлеб,

Як палілі жывых людзей у пячах,

А казалі пры гэтым: "гуманізм і любоў",

Як звычайнаю ручкай, вось так, спляча,

Выганялі з заводаў мільёны рабоў.

Як кахалі за грошы, атруту пілі,

Як начамі снілі хцівыя сны,

Як не ўпэўнены нават ў тым былі,

Што зямля выйдзе цэлай з трэцяй вайны,

Як машынамі горы маглі скрышыць,

А крышылі суседзяў, елі бульбу адну,

Як маглі з навукай стагоддзе пражыць,

А жылі дваццаць год, бо ішлі на вайну.

Як знішчалі прарокаў, як без хлеба зімой

Геніяльным паэтам дазвалялі канаць,

Як выходзілі з сытым свінствам на бой,

Як яго пачыналі перамагаць.

Ты світанак наш бачыла на зямлі,

Ты нас бачыла ў самым гарніле мук...

Ім, шчаслівым, ім, чыстым, прывітанне пашлі.

Не былі б яны чыстымі, каб не бруд нашых рук.

Мы, як птушкі, елі, мы цяглі, як сланы,

Мы сапраўдным жыццём за жыццё не жылі,

Каб спакойна кветкі збіралі яны,

Каб гулі для іх залатыя чмялі.

Калі прыйдзеш ты на нябёсы іх,

І між зор пракладзеш свой спакойны след,

Перадай дзяўчыне ў гадах маіх,

Што кахаў яе той забыты паэт.

І няхай яна, хоць не знае мяне,

Хоць зусім інакшыя песні пяе,

Праз трывожнае сяйва тваё зазірне

У азёры блакітныя, вочы мае.

Прыганятыя

Не наша воля, не нашы нівы,

Дубы не нашы над рэчкай ціхай.

Чужыя бору сівыя грывы,

Адное наша - сівое ліха,

Адное наша - змрочныя хаты,

Крывёй мужскою зліты палетак,

Адное наша - пазор дзяўчатак,

Адное наша - няволя дзетак.

Не нашы кнігі, мова, палацы,

Затое наша - ўсіх продкаў слава,

Затое наша - наш гонар людскі,

Вагонь у сэрцы, тапор пад лавай.

Марозныя тропікі

Тропікі марозныя на шыбах.

Пальмы, сець ліянаў і трава.

Там струной сярэбраныя рыбы

Выгінаюцца між сініх хваль.

Дзіўны край; там срэбраныя цені,

Там жанчыны скачуць на аленях.

Там жар-птушак, нібы ў нас сарок.

Фары за акном - і ён святлее,

Месяц за акном - і ён пяе...

Меркне у тваіх дрыготкіх веях,

Калі гладжу валасы твае.

Ён пагасне ў ночы на ізлёце,

Расцвіце ў заранцы і засне,

Калі ты з суцішанай пяшчотай

Ціха пацалуеш рукі мне.

З зорнага сяйва i пены крывавай, або Паэма аб павароце стырна

Арцюру Рэмбо і ўсім іншым, якія яшчэ не ведалі

Паэма

І

Судна да порта далёкага йшло

Па чырвонай пеннай вадзе.

Сто капітанаў на ім было,

Мільён матросаў на ім было,

Два мільярды "іншых" на ім было, -

Пасажыраў, звычайных людзей.

І хоць сваркі ўспыхвалі часам на ім,

І грымеў пісталетаў гул,

І чарніў зялёныя ветразі дым,

І сыцелі чароды акул, -

Кроў пасля ўсё адно змывалі валы,

Бак і ют ставалі як шкло,

І востраў далёкі ўставаў з імглы,

А за ім - зялёны ўставаў з імглы,

А за ім- блакітны ўставаў з імглы,

І пальмы білі паклон.

І ваякі сыходзілі на астравы,

Йшлі з жанчынамі ў нетры лясоў,

І былі пацалункі ў джунглях травы,

Як свежых какосаў сок.

А калі ў спустошана-шчасных снах

Пачынала хістацца зямля, -

Ім хацелася зноў у далёкі шлях,

На палубу карабля.

Зноў Венеры серпік дрыжэў над вадой,

Марс квітнеў, як барвяны мак,

І ў святле кахання над іх галавой

Весяліўся ўвесь Задыяк.

Поўнай мерай на Шалях важылі ім

Серабрыстых вясёлых Рыб,

Стралец ганарыўся ўмельствам сваім,

Перад Дзевай склаўшы дары.

Казярог пад совусам марыў пра нож,

А ляжаў па-мярцвецку, як Ной.

Вадалей вадой разбаўляў віно,

Як загадчык раённай піўной.

Судна шчасна плыло дарогай марской,

Дарогай краін і вякоў

Да пуцяводнай зоркі сваёй,

Да летуценнай зоркі сваёй,

Да адзінай на свеце зоркі сваёй,

Імя каторай - любоў.

ІІ

Ў моры плыве карабель-невідзімка,

Згас за марамі Альдэбаран...

З зорнага сяйва, расы і дымкі

Шлях пралягае за акіян.

Ванты спяваюць, ванты спяваюць.

Бездань марская, як зыбкае шкло.

Ў кожнага зорка ёсць залатая, -

Толькі ў мяне няма, не было.

Што мне без зоркі хвала і слава

І запаветная недзе зямля?

Пенай крывавай, пенай крывавай

Сэрцу здаецца шлях карабля.

Ён застывае, як гнеўная лава,

Ён узнікае, як вечны падман.

З зорнага сяйва, з пены крывавай

Шлях пралягае за акіян.

Дзе ты, далёкая і белапенная,

Ў сонцы народжаная і расе?

Клічу і клічу цябе, як сірэну

Клікаў прывязаны Адысей.

І заўважаюць адчайныя вочы:

Як па нацягнутай звонкай струне,

З самай мяжы паміж днём і ноччу

Нехта па хвалях ідзе да мяне.

Цягне з туманаў ломкія рукі,

Сонца нясе мне празрыстай рукой,

Ўстаўшы як радасць, як песня, як мука, -

З зорнага сяйва і пены марской.

Запавет

Трэба дзесь закапаць мае тленныя косці.

І хацеў бы ляжаць я над родным Дняпром

На зялёным, сасновым, грывастым пагосце,

Дзе бусліны клёкат у ліпеньскі гром.

Нараджэнне Венеры

За вокнамі дзень дагарае,

Знікае агнёў ракой.

І ты з карціны сплываеш

У змрочны, ціхі пакой.

Чужая, зусім чужая,

Ніколі не будзеш маёй.

Вочы твае і цела

Стварыў калісь Бацічэлі

Шмат стагоддзяў таму

На муку маю,

На муку.

На вечную ў сэрцы зіму.

Прыйдзі

Не чакаць парываў свабоднага брыза,

Не чакаць святла сярод цёмнай начы.

Час рабоў і здрады. Эпоха Чынгіза.

Час дрыжачых мужчын і хлуслівых жанчын.

І ў баі і ў каханні вароцяць спіны.

Што ж рабіць?

З году ў год лічыць барышы?

Для чаго?

Ўся слава, віно і жанчыны

Суета сует і тамленне душы.

Зарастае травою ў сумлення ганак,

І ваююць даносам замест свінца.

Пасля славы - наклёп, нуда - пасля п'янак,

Пасля здрады кахання - туга да канца...

Да канца...

Ўспаміны адносяцца роем...

Я адзін.

Я адзін супраць тысяч стаю,

Клічу сэрцам збавіцельны полаг спакою,

Што закрые мне крыламі вочы ў баю.

"Мiр гэтаму дому..."

Мір гэтаму дому,

Дзе шчасце мы бачылі ўсе...

Вецер шматкі саломы

Па мокраму снегу нясе,

Дожджык імжыцца ціхі

(Вясковы вячэрні час),

Карова з добрымі ўздыхамі

Глядзіць з-за сена на нас;

Курка з цёплага поклада

Кудахча, бы знесла сусвет...

Прытульны, добры і цёплы

Наш беларускі свет.

Садок да рачулкі збягае,

Хатка глядзіцца ў плёс.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Арлы на свет вылятаюць

З такіх менавіта гнёзд.

"Вярнуўшыся з далёкага бадзяння..."

Вярнуўшыся з далёкага бадзяння

На словы дзён былых, на іх напеў,

Я ціха стукнуў пад акном каханай

І як адказ пачуў вясельны спеў.

Крыніцы сініх пушч асірацелі,

На вываратнях сівізна, як снег,

Таму, што цішыня пануе смела,

Дзе чуўся некалі твой срэбны смех.

Цвыркун i праблема чыстага мастацтва

З гарадоў егіпецкіх пажоўклых

Мо таму ўжо некалькі вякоў

Гандляры ў пахучых скрутках шоўку

Ў Беларусь завезлі цвыркуноў.

Безбілетны пасажыр з пустыні,

Ён асеў за печкаю у нас:

Цёпла, суха, бы ў сваёй краіне.

Грубка цепліцца ў вячэрні час.

Старажытнейшы паэт на свеце,

Чыстае мастацтва лозунг твой.

Не для лаўраў, не для славы гэтай

Песняй парушаеш ты спакой.

Я не супраць: нам патрэбны мары,

Але зараз нельга быць сабой.

Ведаеш, што робіцца, таварыш,

На Радзіме сонечнай тваёй?

Твой Сінай ад стрэлаў шчэ гарачы:

Прыкладзі - і абпячэш далонь,

Муміі крывёю горкай плачуць,

Гледзячы на раны і агонь.

Я не веру, што было б магчыма

Спевакам, сынам сваёй зямлі,

Заспяваць святы матыў Радзімы

Для вушэй, што поўсцю зараслі.

Трэба бараніць усё, што любіш,

Каб па праву заспяваць пасля.

Не спявай пра цёплы кут за грубай,

Пакуль горам поўніцца зямля.

Воўк

Сaмцы сціснула пасткаю лапу.

Пахла дымам далёкіх стрэх.

Воўк кусаў акрываўленай зяпай

Сталь халодную, мерзлы снег.

Толькі ранкам яе пакінуў

І кружыў сярод бліжніх лоз

Адзінокі, як месяц над нівамі,

У траскучы гэты мароз.

Людзі ўдзень прыйшлі да адрынутай

І яе, заўважыўшы след,

Як жывую прынаду пакінулі

Ў дзень апошні глядзець на свет.

І ўвесь дзень мільгацеў за аблогай,

Дзе спляліся хмызы, як паркан,

Цень вялізнага, цень сівога,

Цень самотнага ў свеце ваўка.

Калі ж ноч сняжком лебядзіным

Закурыла на стужкі дарог,

Ён прыйшоў з бяспечнай лагчыны

І на снег поруч з ёю лёг.

Занурыўшыся, думаў сурова,

Быццам спаў, - ды спакойна так, -

Толькі ціха ўздрыгвалі бровы

Жаўтаплямыя, бы ў сабак.

Поруч з ёю, яшчэ не памёршай,

Ён прыпомніў леташні снег,

Сіні месяц, сустрэчу першую,

У руі той шалёны бег.

Што ж дарэмна выць і бадзяцца?

Калі людзі са зброяй прыйшлі,

Ён не мог, не жадаў падняцца

І пакінуць яе на зямлі.

Ён глядзеў не змаргнуўшы ў рулю,

Ён маўчаў, не дыхаў, не соп,

Узяўшы гарачую кулю

У шырокі пукаты лоб.

Песня пра асколак

"Хлопча мой, мы ніколі не будзем з табой

Блукаць па свежай траве:

Адгрымеў і забыўся далёкі бой,

А асколак пад сэрцам жыве.

Каля сэрца, ў цёплай сумцы яго -

Ён лічыць кожны удар.

Мне шкода, мне шкода шчасця твайго,

Абарваных жалезам мар".

Так сказала яна.

І голас мой

Абарваўся ад чорнай тугі...

Ты свецік мой,

ты званочак мой.

Ты клёнік мой дарагі.

О, вайна, акопны смурод баёў,

О, адроддзе пекла і зла,

Нават мёртвай - ты знішчыла шчасце маё,

Нават здохлай - гора дала!

Чорны цень твой на кволых дзяўчынак упаў,

Ўсё забіў, запаскудзіў вакол.

Прыбіць бы, сволач, цябе да слупа

І ў глотку асінавы кол!

Не трэба, каб золкі спусціўся туман.

Паўстань, пераможны дзень.

Для кахання майго заслоны няма.

Я хачу.

І адступіць цень.

І цябе з тваёю мужнай тугой

Сагрэе мая рука,

І асколак ты выплачаш з сэрца свайго,

Як выплакаў казачны Кай.

Не трэба, не трэба сумных вачэй,

Не трэба пакут і няўдач.

Не трэба, не трэба сагнутых плячэй.

Любая,

светлая,

плач.

Як царэўна плача, як сонца праз дождж,

Як расы ружавеючай дым, -

І адступіць боль, і апусціцца нож,

Узняты над сэрцам маім.

Я вып'ю слёз тваіх цёплую соль,

Я згару на тваім агні.

Ты чуеш? Сталь тае, сплывае, як боль,

Ад кахання, ад цеплыні.

Любая, сэрца маё не трывож.

Што гэта?

Ў сне ці не ў сне?..

Слёзы, слёзы, сярэбраны дождж,

Ад якога кветкам квітнець.

У радасці яснай за нас з табой

На нябёсах нап'юцца багі.

Ты месячык мой, гномік мой,

Ты - жаўранак мой дарагі.

"Ты - нечаканая радасць..."

Ты - нечаканая радасць,

Ты - ночы ласкавай крок.

Пяшчотны вус вінаграда

Месяц крануў за бок.

Крануў і вусікі звесіў

І, звыклы ў жыцці да ўсяго,

Нізкі чырвоны месяц

Спыніўся паслухаць яго.

Ўюцца вусікі, ўюцца,

Месяц чырвоны прыціх.

Вочы твае смяюцца

Ля самых вачэй маіх.

І я, прыціхлы, спайманы,

І роўны сотням багоў

Адчуваю ў сэрцы, як рану,

Словы кахання твайго.

Мова

Янку Брылю

Ёсць паданне вякоў, што разбурыць калісь

Вавілонскую Вежу Адам

І няўмольна сальюцца мовы зямлі

У адну, няродную нам.

І мая безвыходна пойдзе у змрок,

У атрутны, як вечнасць, цень,

Трапяткая і сіняя, як васілёк,

Гарачая, як прамень.

Я ні шчасця, ні будучых дзён не жадзён,

Хай пятля, хай памерці ў журбе,

Хай не будзе ні шчасця, ні будучых дзён,

Калі ў іх не будзе цябе.

Сірата па з'едлівай волі багоў,

Гінучы мой карабель,

Хай не будзе світання ў народа майго,

Калі досвіткам здрадзіць цябе.

Ад палеткаў райскіх лёгкай ступой,

Збочу я да пякельных катлоў,

Калі першы жа ангел на мове маёй

Мне не скажа: "Братка, здароў".

І няхай да мяне не прыйдзе вясна,

Песня, шчасце, каханне, спакой, -

Ўсё адно не змяняю твой чорны праснак

На атруту пшаніцы чужой.

Ты мой ясны хлеб і каханы май,

Песня продкаў, нашчадкаў палі,

Без цябе, не з табой - не патрэбен мне рай

На душы. Ў небясі. На зямлі.

Ленiн калыша дзiця

Ён ідзе па маёй краіне

Пушчай, полем, абшарам лугоў,

І звісаюць надсцежкай хваіны,

Каб закрыць ад дажджу яго.

Ён ідзе адзін, без эскорту,

Не збівае расу на траве.

Палітончык на ім пацёрты,

Кепка лёгкая на галаве.

Лічыць ён каласы, і магілы,

І усмешкі на вуснах братоў.

"Што яны без мяне зрабілі?

Што тут добра і дрэнна што?"

Плач пачуў на вясковай ускраіне.

Сон.

Бязладдзе.

Пусты гараж.

Спіць на прызбе бабуля глухая,

А дзіця заходзіцца аж.

- Ну, не плач ты, гаротны нябога,

Мабыць, ясляў няма? Дарма.

Ён шукае ў кішэнях - нічога,

Ні цукерак, ні цацкі няма.

А дзіця падымае ён, дужы,

Як мужчыны бяруць заўжды,

І зрывае хлопчыку ружу

У вясёлкавых кроплях вады.

- Не сярдуй, сынок сінявокі,

Ў гэтай кветцы зямное цяпло.

Я ж прыйшоў з часіны далёкай,

Калі нам не да цацак было.

Бач, святло гуляе па лісцях,

Адусюль праганяе змрок.

Добрым будзь, як бацька калісьці,

Цёплым будзь, як сонца, сынок,

Будзь бясконца да ўсіх чалавечным,

Будзь ласкавым, як светлы май,

Падазрэннямі недарэчнымі

Чалавека не абражай.

І за гэта - радзіму свабодную

Я аддам табе ў вечны дар:

Землі, пушчы, светлыя воды

І сусвету бясконцы абшар.

Па дузе у бязмежнасць сінюю

Карабель з зямлі паляціць.

Будзе маці чакаць няспынна,

Ганарыцца і слёзы ліць.

Мы заўчасна ў жыцці сівелі,

Кулі неслі глыбока ў грудзях,

Каб да зорак распалена-белых

Ты праклаў незабыўны шлях.

Штосьці бабка, брат, шэпча сярдзіта.

Ляж у ночвы, сынок, засні.

Пастаяў ён і збочыў у жыта

І растаў у далечыні.

За лясным даляглядам замроеным

Хутка сціхнуў далёкі крок,

А дзіця ляжыць неспакойна,

І смяецца ружовы раток...

Толькі бабка здзівілася дужа,

Што гарыць барвяным святлом

У яго ручанятах ружа, -

Без калючак, з гладкім сцяблом.

Дзяўчаты

На бярвеннях дзяўчаты запелі

Пра вячэрнюю стому сваю.

Песня ў цемры і кофты белыя

Ўсім прахожым іх выдаюць.

Я іх бачыў днём на пракосах,

У вясёлым звоне зямлі.

Нават косы, дзявочыя косы

Падвязаць не было ім калі.

Падарункі іхнія з вілаў

Я хапаў, выводзячы стог,

А яны мяне пакацілі

І жывым закапалі ў мурог.

І цяпер, калі ў росах травы,

Тут, са мною, сядзяць яны

Вельмі ціхія, вельмі ласкавыя,

Як кахання першага сны.

Я пайшоў бы ўдваіх з каторай

Да ракі праз начныя палі

І глядзеў бы з ёю на зоры,

Каб цябе не было на зямлі.

Ледзьве чутная песня точыцца.

Разам з ёю асіны звіняць

Пра вярбу ды пра сінія вочы,

Пра грывастага ў лузе каня,

Пра дурненькую перапёлку,

Што гняздо пры дарозе звіла,

І пра хлопца, што ноччу золкай

Ад сяла ідзе да сяла.

Ў іхніх песнях - уся Радзіма,

А без гэтага чалавек,

Быццам тонкі струменьчык дыму,

Што плыве абалоннем рэк.

Чайка

Проста ў хвалі, што чарадою

Гоніць злосны пастух-ветрадуй,

Чайка падае перада мною:

"Пашкадуй мяне, пашкадуй.

Не страляй мяне, чалавеча,

Стрэльбу страшную апусці.

Сэрца рвецца. На хвалях вецер

Грывы белыя закруціў".

Супакойся.

Плакаць не трэба.

Лі спакойна крыклівы жаль

Пад чырвоным, ветраным небам

На узгоркі бурыя хваль.

Я, каханнем сваім рассталяны,

Ўсё жывое шкадую цяпер,

І мяне на лясных палянах

Не баяцца птушка і звер.

І ў руках не стрэльба, а палка,

І іду я ў далёкі шлях

Ад прыгожай, ад лепшай, ад палкай,

Ад пагарды ў шэрых вачах.

Я іду спакойна, - ты бачыш, -

Мернай, цвёрдай, сялянскай хадой...

Толькі часам сэрца заплача,

Быццам чайка над сівай вадой.

Мiмозы

Апошні снегапад забіў марозы,

Стаў на халву падобны брудны снег,

І раптам залацістая мімоза

Галінкі працягнула да мяне.

Ва ўсіх прахожых прамакаюць ногі,

Бруіцца ля панеляў каламуць,

А тут краплінкі сонца залатога

За змятую траячку ўсім даюць.

Пяшчотны, залацісты пух гусіны.

Каму цябе падорыць добры гном?

Хіба што гэтай маладой дзяўчыне,

Што тузае машынку за акном.

У тлуме уваходных і выходных

Хай на хвіліну усміхнецца мне,

Успомніць пра вясну, пра лес свабодны

І адпачынак дасць сваёй спіне.

Шуміць па вуліцах халодны вецер,

А я прынёс праменні ў цёмны дом,

І стала трошкі больш святла на свеце,

І ў сэрцы дзеўчыны, што за акном.

Каменныя слёзы

Апоры мастоў, як скалы.

Нявы буркатлівы сон.

Над Стрэлкай, на захадзе алым

Цені рагатых калон.

Бялёса. Блакітна. Шырока.

Халодная ноч, як дым,

І шчасця танюткага крокі

Мяшаюцца з крокам маім.

Ў сініх лугах, на світанні

Ў ззянні вясёлкавых траў

Я вырасціў гэта каханне

І ў рукі твае аддаў.

А заўтра яно знікае

Ў паўдзённай чужой старане.

Горад, за што ты караеш?

За што забіваеш мяне?

Заўтра мне распінацца,

Тужыць па яму, як калісь,

Бо вежам тваім і палацам

Справы няма да зямлі.

Прыйду наступнаю ноччу,

Пабачу ракі свінец

І сфінкс халодныя вочы

Узніме з вады на мяне.

І скажа: "Цёпла на Ніле,

А тут халодная золь.

Паўсюль аднолькавым пылам

Стаюць каханне і боль.

І людзям вяртацца не трэба

Да любых сэрцу магіл".

" - Сфінкс, мы жывём пад небам,

Небам песні і небам тугі.

Тысячы тысяч світанняў

Я сонца чакаю з тугой.

Ўся мудрасць твайго маўчання

Не варта пакуты маёй".

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

І сфінкс халодны, цвярозы

Схіліць сваю галаву,

Пакоціць каменныя слёзы,

Цяжкія слёзы ў Няву.

Лятаючы дурань

Ў парку, пад ліхтарамі

Клічуць агні да вітрын:

"Палёт дагары нагамі!

Тры рублі за дзесяць хвілін".

Прывязаныя як трэба,

Пад крыкі дзяўчат і друзей

Людзі ў чорнае неба

Лятуць па стромай дузе.

Штодзённа ў змроку пахмурным,

Звысок аглядаючы свет,

Ў касу прыходзіць дурань,

Важна купляе білет.

І выкладае паважна

Схоўшчыку ў мяккі кулак

Грошы ў тугім бумажніку,

Пропуск і партабак.

І выкладае ў прыдачу

Дзесяць ключоў да ўсяго:

Ключ ад машыны, ад дачы,

Ключ ад сэрца свайго.

З годна падціснутым ротам

Ў неба ўзлятае цень.

Дзесяць мінут палёту:

Хопіць на цэлы дзень.

Ў зорным касмічным пыле

Боўтае пяткамі ён,

І за спіной, як крылы,

Драпавы палітон.

Па-над зіхоткім і хмурым

Горадам дзіўнай красы

Горды лятаючы дурань

Проста ў хмарах вісіць.

Памяць

На чашніцкай зямлі бярозы і дубкі,

На чашніцкай зямлі - французскія штыкі.

Іржавых ядзер круглыя галовы

Ў разор выкідвае нарог суровы.

Тут сталі у дванаццатым сцяной,

Каб не прайшоў на поўнач Удзіно,

Салдат штыком і партызан сякерай

Тут затрымалі яраснага звера.

І спачываюць ад жыццёвых бур.

Тут быў уратаваны Пецярбург.

Палацы неўскія не запалалі,

Таму што тут крыві не шкадавалі.

Самаахвярна людзі збераглі

На гэтым полі - Марсавы палі,

Пахмурных сфінксаў, што ў тумане млеюць,

Юнацтва Пушкіна у ліпавых алеях,

Канаўкі Зімняй сонны супакой,

Палёт Пятра над гордаю ракой.

Вулiца Касманаўтаў

У горадзе без тралейбусаў,

над імклівай няўмоўчнай ракой,

На вуліцы Касманаўтаў - хата маці маёй,

На вуліцы Касманаўтаў, дзе ўлетку бубняць чмялі,

На самай мне любай вуліцы з усіх,

што ёсць на зямлі...

Пасталі дамы ў пажары каралавых арабін -

Шаснаццаць аднапавярховых і двухпавярховы адзін.

А поруч з імі узносяцца над стромай садоў залатых

Велічны гмах піўзавода і дом Грамады глухіх.

Хто там смяецца з'едліва? Лепей няхай маўчыць!

Па гэтым па цёплым пыле я вуды нёс на плячы.

Тут маці мая ля брамы, як выплыве месяца рог,

Чакае нястомнага сына з далёкіх-далёкіх дарог...

Асенняй імжой безнадзейнай і вясной,

калі гоняць кароў,

Адзіная з тысяч вуліц, ты - святло маё і любоў.

Нідзе ў сусвеце не стрэнеш стрэх і кветак такіх,

Тут гусі такія паважныя, бы з Марса вывезлі іх,

І нідзе не песціў на свеце ніякі вішнёвы сад

Такіх немаўлят крыклівых і такіх пяшчотных дзяўчат.

Дзяўчат, што ўсю ноч да світання купальскай добрай

парой

Спяваюць зорныя песні пра вярбу над ціхай вадой.

Спявайце, дзяўчаты, спявайце, каб адпачыць салаўю,

Пра сон і вільготныя веі, пра апошнюю страту маю...

Нябачны нікому на свеце, стаю і слухаю вас,

Каб сэрца не сумавала ў чорны паўночны час...

Вуліца Касманаўтаў збягае ў лагчыну з гары.

Вытокі яе - у горадзе, вусце яе - у Дняпры.

Направа - дамы і краны, і шызы з комінаў дым,

Налева - Дняпро і абрывы, і аблокі над гэтым усім.

Цяпер жа, далёка за поўнач, як згаслі агеньчыкі ўсе,

Над ёй беларускае неба ў сваёй адвечнай красе;

Зменліва ззяе Капэла, сінее віно ў Каўшах,

Шлях Чумацкі віхурыцца пылам, срэбны Батыеў Шлях.

Спявайце, дзяўчаты, спявайце - крылаты чакае лёс:

З вуліцы Касманаўтаў на срэбны гасцінец нябёс.

Дзякуй за адпачынак. Сад зацвіў недарма,

Я іду адсюль. Я спяшаюся. Дарозе канца няма.

І недзе далёка свеціць, як забыты цёплы маяк,

Вуліца Касманаўтаў -

пустая калыска мая.

Мацiцовыя слёзы

Ураджай пагарэў. З працадня - ані шэлега.

Вымі бедных кароў, як пустыя збаны...

На пясчанай касе ля Збароўскага берага,

Быццам рыбы галодныя, дрэмлюць чаўны.

За бязглуздасць чыюсьці, грабежную, хвацкую, -

Як было не адзін ужо раз, і не два, -

І сягоння бакамі адказвае Бацька,

Рыбы, дрэвы, нябёсы яго і трава.

Цені, белыя цені на водмелях сініх,

На плячы даўгазубыя граблі ляжаць.

Стогнуць спіны і ціха паўзе над пучынай,

Быццам дзіда, цяжкі, трохсажнёвы дзяржак.

Граблі шаблямі дно залатое скародзяць

І прыносяць "палюддзе" галодным чаўнам:

Ясных кропель алмазы, багновак бароды,

І бяззубак - па грыўні за кілаграм.

У катлах ненажэрных іх вывараць ноччу.

Чарапашак ад мяса аддзеліць "кульба".

Будуць запінкі для вячэрніх сарочак,

А начынне - свінням.

Па-братэрску дзяльба.

Дзеля гэтага з ранняй да позняй часіны,

З салаўінай пары да савінай пары,

Як трысцінкі трымцяць дзявочыя спіны,

І аленевы вочы глядзяць у віры.

І пакуль грабуць яны сонца з парогаў,

А з крыніц і глыбіняў вясёлак глыжы, -

Зыб ад глісераў белых абліжа ім ногі,

Грудзі-шкелцы бінокляў абсліняць чужых.

І за сіняй далёкаю павароткай,

Там, дзе знікне багатых глісераў зыб,

Людзі з граблямі выбух учуюць кароткі,

І бязгучныя стогны аглушаных рыб.

Быццам жэмчуг, на нашых адхонах суровых

Наліваюцца барвай насустрач дню,

Як вулканы, зырчаць маціцовыя горы,

А між імі, як лава, шалёнства агню.

І з адчаем слухаюць ракавін вушы,

Як віруюць у пекле катлоў агнявых

Душы браццяў, нямыя бяззубкавы душы,

Пад мяшалкамі д'яблаў... таксама нямых.

І ўвесь час пакуль мяса ад лат аддзіраюць

І дымее у ночвах яно, як гара,

Качкі шэрагам шэрым стаяць і чакаюць,

Як пры Сталіне поліўкі ў лагерах.

Высыхаюць крыніцы, і іхнія слёзы

Дзень ці два ззяюць маціцай ў сонца агні

Перад вечнай разлукай з радзімай бярозавай,

Дзе цяпер ні бяроз, ні дубоў, ні крыніц.

О зямля мая ў сонцы, зітханнях і зыбу!

Дзе дубоў твае цёплыя халады?

Абясптушылі, бомбамі ўсю абязрыбілі,

А цяпер абяззубяць...

А што ж тады?!

Разнясі ім каўчэгі з хлуснёй і атрутай,

І даруй, тым, танюткім, як струны лазы,

Тым, з граблямі, у плаццях сваіх падаткнутых,

Што для хлеба ўзялі ў цябе човен слязін.

Бо штоночы, як толькі прытомнасць пакіне,

Мне адзін, мне адзін толькі трызніцца сон:

Даўгазубыя граблі, напятыя спіны,

І пад хусткамі белымі - твары з ікон.

"Тая жонка, якую ведаў..."

Тая жонка, якую ведаў,

Да апошняй сардэчнай струны,

Так, як ведаюць гімны "Ведаў"

Амазонскія дзікуны.

Ты, якую меў і кахаў я,

Як кахае ў імкненні віроў

Заручоную з Балтыкай Гаўю -

Заручоны з Понтам Дняпро.

Так, як ведае Месяц аблокі,

Так, як ведае шчасце Зямля.

За перавал, сябрам

Ўсе беды - за перавалам:

Маразы, буранаў дымы,

Жанчыны, што нас кахалі,

І якіх не кахалі мы.

Нагадвае пра былое

Толькі шэрань на схілах Яйлы...

Жвір шыпіць пад начным прыбоем,

Б'юць аб бераг валы.

І сон з табою, з каханай,

Быццам сон матыля ў мігдалі...

Хлопцы, я знаю, вы зранены!

Хлопцы, мы вас не падвялі!

Не ўцяклі ў лазу, ў дэзерціры,

Не сплылі ў ружовыя сны -

Мы тут замкі узводзім для міра,

Літасці і вясны.

Дзеля вас, у снягах забытых,

Дзеля вас, каб скончыўся здзек,

Каб добрым, чыстым, нязбітым

Стаў на зямлі чалавек.

І ўсё ж я, як быццам, зганены,

Бо - на смутак мой, боль і жаль -

Над любоўю да вас і над нашым каханнем

Не над вамі, а толькі над нашым каханнем

Так палае ружовы, барвяны мігдаль.

"За чорнаю ружай iдзi ўсцяж дарог..."

За чорнаю ружай ідзі ўсцяж дарог,

Ідзі праз хлусню, цямноцце і дым, -

Каб неяк убачыць блакітны стог

І месяц зялёны ў тумане над ім...

Пад месяцам гэтым, між сініх стагоў

З бедным сэрцам маім у руцэ -

Цвіце імя чужой, дарагой,

Чорная ружа цвіце.

Я не верыў, не верыў у змрочнай журбе,

Што можна, пазбыўшыся мук,

Ўзяць цябе і да вуснаў прыціснуць цябе,

Не скрывавіўшы ігламі рук.

Бывай!

Хтось бязвіннай крывёю заліў зару

І стагі заінелыя лоз.

Мой цягнік пакідае цябе, Беларусь, -

Твой сівер і твой мароз.

Я шчаслівы, што знікну з гэтых палёў,

З гэтых пушчаў і берагоў.

Хай яны дранцвеюць, закутыя ў лёд,

Калі так ужо любяць яго.

О, даволі! Намерзся! Пусці з сябе

Ў мора добрае, ў іншы край...

Я ні ў чым, ні ў чым не віню цябе.

Калі можаш - даруй і бывай.

"Зацвiтае дрэва Iудзiна..."

Зацвітае дрэва Іудзіна,

Горы ў весняй, цёплай журбе...

Ну куды ж уцячы мне, людзі,

Ад кахання, ад дум, ад сябе?!

Не купляў я зямлі гаршчэчніка,

І нікога ў жыцці не прадаў, -

Што ж ты помсціш мне, чалавечнасць,

Што ж ты, лёс, мне нічога не даў?

Так, нічога ў жыцці не зроблена,

Так, пражыты нікчомны век,

Так, і словы і справы дробныя, -

Але ж хоча святла чалавек,

Гімнаў тых, што няма і не будзе...

Рук дзіцячых і словаў яе...

Цяжка, людзі. Нясцерпна, людзі.

Сонца здрадзіць. Шчасце заб'е.

Хутка сорак і хутка восень...

Ўжо адна толькі прага пячэ,

Каб скаціліся цёплыя росы -

Хай на крыж мой з людскіх вачэй.

І малю я вышэйшаю верай -

Ўздайце мне дабрынёю ці злом

Не за тое, што на паперы,

А за тое, што ў думках было.

Мы бываем невінаватыя,

Што звінім, як струны лазы,

Што вісяць нашы рукі клятыя,

Што маўчыць наш слабы язык.

Ўздайце мне. Хай, што будзе - будзе.

Нельга больш захлынацца ў крыві

Пад праклятым дрэвам Іудзіным

Без нянавісці і любві.

Вершы не дапамаглi

Вецер кнігу на акне чытае;

Скучыў і старонкі стаў лічыць.

Верш засыпаў бэзам адквітаючым,

Што стаіць у сінім гарлачы.

Бы сказаў: "Куды ты, братка, лезеш

Са сваім каханнем і тугой?

Іх не параўнаць з цвіценнем бэзу,

З кветкамі вільготнымі яго".

І каханая на падваконні,

Сціснуўшы сукенку паміж пят,

З-пад прасвечанай глядзіць далоні

На нясмелы лёт галубянят.

Май

Парасон і плашч між сабою гамоняць

І ідуць тратуарамі ўніз галавой,

А пад імі, як хмары, дрэвы зялёныя,

Ўспышкі кропляў, маланкі, дамы і балконы...

Ўвесь амыты, - як вабяць кветак далоні! -

Плашч прыпаў да ружовага парасона,

Нібы чмель, што ўпяўся ў ружовы павой.

"Месяц над садам, ад квецені белым..."

Месяц над садам, ад квецені белым.

Месяц - вялізны. Сад - анямелы...

Белыя прывіды дрэў у тумане,

Вочы кахання, голас кахання.

Вусны кахання.

Што ж ты ўцякаеш, мая адзіная, -

Яснае сонца ад месяца сіняга?!

Хіліцца ў месяца іскрах галоўка...

Звоніць салоўка, смяецца салоўка,

Плача салоўка.

Кветкі рассоўваю й шэптам гукаю,

Ты паддаешся, і ты адступаеш.

У цёплым блакіце, ў пяшчотным лёдзе

Белыя вішні ў туман адыходзяць,

У ноч адыходзяць,

У сон адыходзяць,

Ціха ў любоў адыходзяць.

Армянскi матыў

- Матухна,

глянь,

на галіны змярцвелыя

Селі ружовыя матылі!

- Не, мая дзетка, то яблыні белыя

І абрыкосы ўначы расцвілі.

- Матухна,

глянь.

Гэткі цукар чысты

Там, на блакіце і срэбры гарыць!

- Не, гэта летняе сонца агністае

Вочы сляпіць на Святой Гары.

- Матухна,

глянь,

як сплываюць крывёю

Волаты ў скалах, і ў барвах трава!

- Не, гэта проста халоднай рукою

Вецер лістоту з чынараў сарваў.

- Матухна,

глянь,

гэта ластаўкі белыя

Зверху імкнуцца й спадаюць у сне.

- Не, мая дзетка, то з неба знямелага

Падае,

падае,

падае снег.

На вулiцы Дэшчовай

Здзіславу Нядзелю

На вуліцы Дэшчовай - слата і шэрань,

І вокны, - як з неба, - гараць уначы.

І я не зведаў, нашто мая вера,

Нашто жыццё я стаўлю на шчыт?!

Нашто шукаю ў душы маёй - Слова?!

Праўда - нашто? І бой мой - нашто?

Нашто Касцюшкі капец над Дэшчовай

Так марна гарыць між цяпліц і платоў?!

Мэта, напэўна, і ёсць, і будзе,

І Вера, і Праўда, і Слова ёсць...

Вярнулі б вы толькі мне, добрыя Людзі,

Любоў да ўсяго і маю маладосць.

К нам прыходзяць...

І гінуць у скрусе...

Калі нават іх цёплай рукою бяру...

О божа, даруй маёй Беларусі!

І Польшчы!

І ўсім на свеце...

Даруй.

Дом сябра

Маленькі астравок маёй зямлі -

Зялёны Астравец над срэбнай Лошай,

Такі прытульны і такі харошы,

Як сонца, бор і родныя палі.

Дом друга. Не, дом тысячы сяброў.

Не ведаю, што можа звацца раем?

Хіба мароз і піва ў Гудагаі,

І галасы далёкіх цягнікоў?

Маё другое сэрца. Год пяцьсот

Адлічваеш ты мне гады на свеце,

І кожны дзень аблокі, верас, вецер,

І сонца неўміручага ўзыход.

І твой святы і светлы чалавек,

Твой дым, і крыж магутны Аняліна,

Твой лубін залаты, твой лес

на ўзгорках сініх,

І стронгі ў крышталі маленькіх рэк.

Сто тысяч год няхай вакол шумяць палі,

Сто тысяч год няхай вакол гудуць дубровы,

Пакуль гучыць вакол святая наша мова,

Пакуль ёсць беларусы на Зямлі.

Вакол хейнала

Яну Колтуну ІІ, самаму маладому трубачу - "хейналісту" Вежы Марыяцкай

Думае - герольды

Ў барве й каронах?

Рык фанфаронаў - ад суднага дня глухіх?..

А тут проста трубы

Чэшскай фірмы "Лігатона".

А на калках вісяць кажухі.

Бэлькам - шэсцьсот

(Тут што праўда, то праўда)...

Сведкі польскай, і нашай, і... іншай зары,

Але тут... Тут спявае ціхутка радыё,

І ў каморцы "тэлік" маленькі гарыць.

Тут дзяжураць. Тут звон адбівае рупліва

Ўсё, што з'елі, скахалі і прапілі...

Ну вас... З вашым... туды...

Рамантызмам саплівым.

Вы, паэты ўлюбёнай маёй зямлі.

Не прыполамі дам,

Не дамаскай парфумай

Пахнуць рукі "герольдаў" на гэтай "гары".

Пахнуць яны жалезам, пылам і гумай,

А ў сіх тых - часныком.

(Ходзіць Кракавам грып.)

Пахнуць добра баршчом, цёплым хлебам, цыбуляй,

Як дзяды ў старожцы ці ў начлег на Дняпры...

І мне добра.

І шчыт Марыяцкі, як вулей,

Над згасаючым Кракавам мёдам гарыць.

Ў Яна Колтуна ані гербоў ні дукатаў

(Як, між іншым, ва ўсіх "герольдаў" пяцёх),

А звычайная,

Такая сабе -

Зарплата -

Ад дзвюх тысяч злотых да чатырох.

Наследаванне Сыракомлю

"Вясна будзе", - людзі баюць.

Ды нашто нам росквіт той?

Мы адвыкнулі ад мая,

Нас не выручыць ніхто.

Ў скутай інеем краіне,

Ў мерзлай пушчы векавой

Толькі елкі цяжка стынуць

Мёртвай зеленню сваёй.

Ды палі ў снягах калеюць,

Ды на гора і на смех

Мох магільны зелянее

На капцах мужыцкіх стрэх.

Чэзнеш нівай непалітай,

Усялякі церпіш зброд.

Ці ўваскрэснеш? Ці жывы ты?

Ці забіты, мой народ?

Каб вясне прабіць дарогу,

Каб калісь вярнуўся рай, -

Слова праўды, слова бога

Мусіш слухаць, родны Край.

І тады адтануць гоні,

Цеплынёй дыхне ралля,

Раем зоймецца зялёным

Маці - родная зямля.

Пройдзе нівамі, лясамі

Бог свабоды залатой.

Калі мы не ўстанем самі -

Не падыме нас ніхто.

"Ты не сніся мне, мама..."

Ты не сніся мне, мама,

І не ваб у краіну, дзе ружы сінія.

(Пачакай! Ну, крыху!)

Асабліва на гэны раз.

Ты ж так рэдка бачыла кветкі мімозы

І (яшчэ радзей)

добры квет туберозы,

І -

зусім ніколі -

кветкі гліцыніі,

І астатнія дзівы,

якім прысвячу я свой сказ.

Пачакай мяне, мама!

Ёсць бярозы ў вільготнай лагчыне,

Ёсць Дняпра старыкі

і дубоў векавых запавет,

І народ мой,

якому я вінен

Ўсім,

Ўсім

шчасцем,

турмой

і чужынай,

Той народ, у якім, можа, ўвеку ніхто не загіне,

Калі я,

Нават я,

што даўно за табою пакінуў Твой Свет.

Эпiтафiя. Пакараным смерцю ў 1882 годзе

Сякуць, краіна, карак твайму сыну,

Ды ты не кажы ім:"Даволі!"...

Хай лепей ніколі не будзе краіны,

Чым будзе краіна - без волі.

Бог важдаецца з беларускiмi прозвiшчамi

Бог глядзеў на Беларусь з нябёсаў,

На жывых і мёртвых ягамосцяў,

На ўсе кальварыі і росы

І павольна закіпаў ад злосці.

"Што там робіцца, ядры іх мову? -

Закрычаў ён у страшэнным гневе. -

Быў там нейкі Ванька - стаў Ваньковіч,

Быў там нейкі Міцька - стаў Міцкевіч.

З гонарам, нібы у Радзівіла,

Швэндаецца ў свеце пан Bowdzillo,

І ў шляхту точацца без мыла

Baran, Kozell, Piottuch і Pedrillo.

(Сто гадоў хавае ў торбе шыла

Пан Дэконт. А ўсё чуваць, васпане:

"Ты Дэконт? Пся крэў, а дзе кабыла?!

І дзе конь, пся маць тваю, галгане?!")

Ў Сталіны там пнецца кожны Юзік, -

Быў там нейкі Сенька, - стаў Сянкевіч...

І адзіны, хто не прэцца у французы, -

Гэта безумоўна Караткевіч.

Гэты свой. [...]

Ведае, што хтось з ягоных продкаў

Ці азадкам быў крыху куцапы,

Ці вумом, ці чым яшчэ кароткі".

"Агонь з вышынь - i дом твой, як свяча..."

Агонь з вяршынь - і дом твой, як свяча,

І мёртвай хмарай - попел над Гаморай,

І ўсё з нуля даводзіцца пачаць,

Бо ў тым былым нічога не гаворыць.

Калі ўжо давядзецца зноў пачаць -

Ідзі ад дымам пушчаных святыняў

І не шкадуй ні плуга, ні мяча

На новы свет, дзе ўсё пакуль - пустыня.

Там будзе грай сівога крумкача,

Сто бездарожжаў, соль і пыл на веях...

Калі ўжо вырашыў з нуля пачаць -

Ідзі! Не аглядайся!

Скамянееш!

"Тут кожны сядаў бы, дзе схоча..."

Тут кожны сядаў бы, дзе схоча,

Адзін - ля камінка

(Каб вечна сябе спрабаваў паўтарыць, -

Нясталы і зменны агонь),

Другі - ля вакна,

што спрадвеку глядзіць

на здрадлівае мора.

А трэці, калі б не схацеў,

проста ў кут бы зашыўся з уздыхам палёгкі.

І ўсе б працавалі,

і ў гэтай прывольнай майстэрні

ніхто б не пісаў

і ніхто бы не ўбачыў

аднолькавых твораў.

Вiно армянскай гiсторыi

Раздан, Арташат, Аўрэшат. Што б ні ўзяць.

Сотню назваў любых абяры між іх.

Але ўсе.

Ўсе

армянскія віны гарчаць,

Як гарчыць гісторыя іх.

Можаш тысячы кніг геніяльных стварыць,

Збудаваць Гарні, Гегард, Кармір-Блур...

Ды зірні і ўважай:

над Масісам крывавы ятаган,

Над Масісам месяц - крывавы ятаган.

Над народам, які палюбіў і люблю.

Хай бы ўсім пражыць, хай бы ўсім дажыць

Без пакут,

без хлусні,

без ран...

П'ю віно, а яно, халера, гарчыць,

Як стагоддзі жыцця армян.

І каштую, і - ўсё ж - без ахвоты п'ю, -

Як душу прадаю сатане -

І душу народа ў ім пазнаю,

А іншай - не трэба мне.

Божа мой! Я пеклу б душу аддаў

І здохнуў ахвотна, як нейчы там сын,

Каб аднойчы ў жыцці толькі "горка!" крычаў

На вяселлі дачкі армянін.

П'ю.

Гарчыць. І думаю я пра сябе:

О Арменія гор, што крывавяць ад ран!

Хай бы горка ўжо мне...

Хай не горка табе,

Маці мільёнаў забітых армян!

Хай раней за дабро памірае гнюсь,

Хай сонца жыве, хай гіне туман...

Бо як без Беларусаў мая Беларусь,

Так Арменія без Армян.

Добры божа! Гарчыць! Вось відаць і дно.

(Дзе я? Ў пекле? У раі? Дзе?)...

Зразумееш не зразу армян віно,

Як душу карабахскіх людзей.

Горыч вінаў Арменіі... і Беларусь...

Ну каму па плячы вас здушыць?..

Можа - горкія - мы й не да смаку камусь,

Але нам - узаемна - мы па душы.

"Панна Варшава..."

Панна Варшава, -

Яна сваёй дарогай ішла...

Мурамі крывавымі

Падпертая ззаду і спераду.

Панна Варшава, -

Ніка -

Аднойчы шпяжонку ўзняла.

І ёю

Зваліла

Ні многа ні мала

Дваіх мядзведзяў.

Вышэйшыя жывёлы, або "Вянец тварэння"

...у вышэйшых жывёл патрэба і здольнасць прычыняць разбурэнні і шкоду ўзрастаюць прама прапарцыянальна ступені іхняй разумнасці.

Канрад З. Лоранц

І тое праўда. Лемур нецікаўны:

Вісіць на галіне плюшавым мішкаю.

Капуцын (з вузканосых) гарлае песні,

Псуюць уласныя цацкі мартышкі.

Чым вышэй, тым больш разбуральна-цікаўныя,

Нібы гарылы з пачкаю сернікаў...

Натуральна ўзнікае пытанне: "А людзі?"

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

І ўспомніў Хатынь, Хірасіму і Герніку.

"Дарогi ўсёй зямлi маёй..."

Дарогі ўсёй зямлі маёй

Гудуць у стомленых нагах.

Куды табе ісці за мной

У гэткі невыносны шлях?

Выццё здалёк. Бяжыць руя,

І вочы свецяцца ваўкоў,

Такіх жа валацуг, як я,

Маіх сяброў, маіх братоў.

І, можа, тыя, што ў мане

Жывуць свой век, п'юць добрых кроў,

Цкаванне ўладзяць на мяне

Калісьці - горш, чым на звяроў.

Ўзяць не магу цябе я ў бой,

Аддаць марозу і агню,

Аддзячыць ліхам за любоў,

Нянавісцю - за дабрыню.

Не плач над лёсамі звяроў

І вей не апускай разбег,

Як крумкачынае пяро

На белы-белы, чысты снег.

Дарогі ўсёй зямлі маёй

Гудуць у стомленых нагах.

Куды табе ісці за мной

У гэткі невыносны шлях.

"Аб існаванні подласці й наветаў..."

Аб існаванні подласці й наветаў,

Падступных махінацый і інтрыг

Я ведаю, паверце мне у гэтым,

Зусім не са старонак даўніх кніг.

Мужчыны і жанчыны сонмам цэлым

Імкнуцца здрадзіць, край свой ашукаць.

Я проста ў гэтым не прымаю ўдзелу.

Няма мяча, дык чыстай будзь рука.

"Стаiць ля iдэi на варце..."

Стаіць ля ідэі на варце,

Хвалу бессаромную п'е.

Не ўсякая шыя вартая

Каб меч тупіць аб яе.

Як мяне перакладалi на японскую мову, або Летавылiчэнне

Па японскім летавылічэнні 1981 год - 2641 (з дня каранавання першага мікада)

Ну, хочуць перакласці японцы - і годзе...

- Калі нарадзіўся?

- Гэх, старасць не радасць.

Ў дзве тысячы пяцьсот дзевяностым годзе...

(Ад каранавання першага мікада.)

- Жартуеце? Ці проста лухту гародзіце?

- Ды зусім не жартую... Адкуль жа знову?..

Ну... Тады ў дзевяцьсот трыццатым годзе

(а сам падумаў: "Ад нараджэння Хрыстова").

- У тысяча дзвесце сямідзесятым?

(Ён тады - за мікада, я - за новую эру.)

- Зноў жарты? У нас манголы трыклятыя.

- А ў нас з крыжакамі войны за веру.

- Вам дзвесце шэсцьдзесят. Пяцьдзесят,

трошкі болей.

- То што, дзве тысячы дзвесце дваццаты?

А зараз?

- Шэсцьсот сорак першы грымзоліцца

Пад гэтым пяром на паперу клятую.

- Паслухайце, жарты ў вас проста конскія.

Вы, "бака", дурань. - Бяка? - То самае.

- Знаеце,

не хачу гучаць па-японску.

Ў вас "яма" -

"гара",

а ў нас "яма" -

"яма".

Прыватная гiсторыя

Без сцягоў, без прамоў, без багнетаў,

Без атак з памінаннем чартоў -

Вяршыць яна справы сусвету

Побач з іншай гісторыяй, - той.

Без крыклівай і кідкай грубасці

З ёю робіць справу жыцця.

Але той - барабаны і трубы.

Гэтай - сціплы спакой забыцця.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ў час разгрому прайграны і раны і планы

Ў сто слупоў аж пад неба дымяць:

Гэта ўспыхвае Пушкініяна,

Каб не пэцкалі любых імя...

Ляпнуў нехта слова міжвольнае,

Наракнуўшы на штось, і таму

Рве Купала паперы крамольныя,

Каб сяброў не павесці ў турму.

Ў паляўнічых доўгія лапы,

Ім гаворыць кожны трафей, -

Ёсць - "свае" з прадажнаю зяпай,

Ёсць - ахранка, СД і гестапа,

Ёсць, - каб людзям да іх не трапіць, -

Ў кожнай попельні - аўтадафэ.

Пра падзеі ратнай гісторыі

Ў паднябеснай слава звініць.

Ўсе архівы прыватнай гісторыі

Ў выбаровай яме (у адходжым месцы) й агні.

Пра вялікую трубы гнюсяць,

Пра малую шапочуць лісты.

Ды яе забіваюць хлусы,

А цябе забівае - святы.

Не спявае нідзе араторый

Пра твае неўміручасць і жах.

Гіне праўда прыватнай гісторыі

У пляткарак на языках.

І паколькі ідзе непрыкаянай,

І паколькі ў хлусні - сто ног! -

Выглядае нязломны - Каінам,

Дантэ - бабнікам, Юдам - пан бог.

І за "Шэйлака" йдзе бяссрэбранік,

"Прадае" Багушэвіч пяро,

І хаваюць "мільёны" пад зрэб'ем

Страстацерпцы за бедны народ.

Некрыклівая, безабаронная,

Бо адкрыты ж кожны парог,

Патанае ў чорным бяздонні.

А гісторык - адзіны бог.

Ды сумленне і нюх некаторых,

Якіх нельга маніць навучыць...

Ўсю гісторыю гэта гісторыя

На нябачнай пласе маўчыць.

У засценку дапытчыкаў платных,

Дзе ў вяках на цвіках стаяць...

Ты прабач, чалавецтву, прыватная,

Што не можа цябе адстаяць.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Абяздоленая, абясхлебленая,

Сярод родных душаў - адна,

Ўсё ж вядзе яна людства да неба,

Толькі ўбогая, толькі яна.

Мiнашукальнiкi

Ты - археолагаў сучасных зброя,

Ты - на зямлі ў балоце і ў вадзе

Шукаеш гарады, глыбіні крыеш

І проста на паселішчы вядзеш.

Ты - нібы пуцяводная заранка,

Вядзі, пакуль вушэй хапае й воч...

Але замест вясёлкі і світання

Як часта ты прыводзіш нас у ноч!

Вядзеш табой - і вось, здаецца, радасць,

Якая прывядзе цябе паўсюль,

А рыць пачнуць - і вось іржа снарадаў,

І міны йржа, і гнюсь руды ад куль!

Жалезная уся, з метала,

Ты хлусіш нам, шточасна, спакваля,

Ваенным потам і смярдзючым палам

Ушчэнт нашпігаваная зямля.

І вые, як дурны, мінашукальнік

І ўжо, як той шукальнік, галава!...

О вый, зямля, о вый ад зброі пальнай,

Аж покуль не навучышся спяваць!

Радзiме

Радзіма,

стой як горды ўцёс.

У велічы і журбе,

Каб вецер за тысячагоддзе аднёс

Пясчынку адну ад цябе.

І хай той пясчынкаю буду я,

А не мой сусед і не брат.

Наташы ў яе шэсцьдзесят

Вакол нас шляхі і дарогі

І пройма людзей ля двара...

І ўсё ж такі перад богам

Адны мы з табою, сястра.

Нянька мая дарагая,

Мой абаронца ў бядзе.

Каменні няхай не трапляюць

Пад ногі твае нідзе.

Ні табе, ні тваім дзіцяткам

Каб ніколі не быць у журбе...

Ат, падумаеш, шэсць дзесяткаў -

Яшчэ шэсць дзесяткаў табе.

Сто год яшчэ хай дарогі

Вядуць цябе на гару,

Хай убачыш праўнукаў многіх,

І хай любяць цябе, мой друг.

Як жнівеньскі добры вецер

На радасць усім жыві.

Але ўсё ж мы адны на свеце

Такой вось адной крыві.

І калісьці - аж страшна расказваць -

Воддаль парасцяў нашых жывых

Сядзем недзе на прызбу разам

І прыпомнім свой шлях векавы.

Оршу ўспомнім, тую, зялёную,

Бег крыніц ля Дняпра-ракі,

І уральскія эшалоны,

І ў цяплушках салдатаў палкі.

Гэта - наша.

Нашы дарогі.

Тут з табою мы лёсу багі.

Тут з табой мы адны перад богам,

Сястрычка, мой друг дарагі.

"Бог пайшоў. Жыццё iдзе пад кручу..."

Бог пайшоў. Жыццё ідзе пад кручу.

Але йдзі і не губляй спакой.

Ёсць замест прыватнай неўміручасці -

Бессмяротнасць нацыі тваёй.

Ты памрэш. Але ў бязмежным свеце

Будуць працвітаць твой Люд і Край...

Вер, што ў гэтым, вер, што толькі ў гэтым

Шчасце пасмяротнае і рай.

"На празрыста-блакiтную роўнядзь мора..."

На празрыста-блакітную роўнядзь мора,

Апускаецца сонца чырвоны жаўток.

Заўтра ўстане ён зноў

І ў імгненні сканання самога быцця

Ёсць імгненне жыцця, і імгненне смерці,

І імгненне веры ў вечнасць жыцця.

Я імгненне жыву, і памру на імгненне,

І у думцы і ў слове маім аджыву.

Васiлю Быкаву

Час стагоддзі, як касой, сцінае,

Веры, царствы, догмы йдуць да ценяў...

Ўсё мінае - Гонар не мінае,

Бо народжаны адным сумленнем.

Калі сонца выб'ецца з туману,

Толькі іх і ўспомніць хор народаў,

Воінаў сваіх, святых і зраненых,

Рыцараў сумлення і свабоды.

Примечания

1

Гжыбоў - гэта прадмесце Варшавы (заўв. аўтара).

(обратно)

Главное меню

Вход в систему

Навигация

Поиск книг

Последние комментарии

Уладзімір Караткевіч Паэзія розных гадоў

Казка пра сноп

На рацэ

Вясновая непагода

"П'юць галубы блакiт iз каляiны..."

"Вагеньчык у яблынным садзе..."

"I зашумяць асiны над ракою..."

Бацька

Алень

Зямля дзядоў

Паэма

І

ІІ

ІІІ

ІV

V

VІ

Слова Мiцкевiчу

Верш у прозе

Кастальская крынiца

"I чаго гэта, таварыш..."

Энтузiясту

Балада пра чалавека, які змагаўся са смерцю

Шыпшына i ружа

З народнага

Спека. Поўдзень

З "Вераб'інай сюіты"

Ноч

"Ўстану ранкам насустрач сонцу..."

"Восень нясе павуцiнне..."

Агеньчык

Адносна паходжання дэпламатыi

Адносна паходжання бюракратызму

Паразумеліся

Паязджане

"У сiтнягах над соннай ракою..."

Патоп

Старажытны беларускі апокрыф

Экскаватар

Калумбы зямлi нязнаемай

"Калi ў жамчужнiцу пылiнка трапiць..."

Вясна

Сірын - птушка радасці

Перакацi-поле

Народная легенда

І

ІІ

ІІІ

Мастакам

Састарэлы месяц

Яўрэйцы

Сплятайце рукi!

Балада пра Вячка, князя людзей простых

Камеце 1957 - ??? гадоў

Прыганятыя

Марозныя тропікі

З зорнага сяйва i пены крывавай, або Паэма аб павароце стырна

Паэма

І

ІІ

Запавет

Нараджэнне Венеры

Прыйдзі

"Мiр гэтаму дому..."

"Вярнуўшыся з далёкага бадзяння..."

Цвыркун i праблема чыстага мастацтва

Воўк

Песня пра асколак

"Ты - нечаканая радасць..."

Мова

Ленiн калыша дзiця

Дзяўчаты

Чайка

Мiмозы