Мілаш Мацоўрак, Адольф БорнМах і Шэбестава вандруюць па свеце
Пер. з чэск. Сяргея Сматрычэнкі; ілюстрацыі Адольф Борн. – Прага: Альбатрос, 2004. – 109 с.
1. Пра тое, як Мах і Шэбестава ратавалі ў Парыжы цётачку Вілму
Неяк увесну да Шэбестаў на выходныя прыехала цётачка Вілма, і Шэбестава сказала Маху: «Ну, зноў нешта будзе», — а калі Мах спытаў, хто такая гэтая цётачка Вілма, Шэбестава пачала яму распавядаць, што цётачка Вілма — дама сталага веку, што ў яе безліч сябровак, з якімі яна ўвесь час перазвоньваецца, што калісьці яна была вельмі багатая і ездзіла па ўсім свеце, але цяпер ужо ездзіць толькі да сваякоў, і калі яна з'яўляецца ў іх, тата кожнага разу жагнаецца і гаворыць: «Ну вось, зноў чакай непрыемнасцяў».
А калі потым Мах прыйшоў да Шэбестаў у госці, дык пабачыў тую цётачку Вілму на ўласныя вочы: мажная жанчына кілаграмаў пад дзевяноста ў начной кашулі і з цыгарэтай у вуснах бегала па кватэры і шукала свае акуляры; спадарыня Шэбестава ёй крыкнула: «Цётачка, цябе да тэлефона», — і перадала ёй слухаўку, і цётачка размаўляла і размаўляла бесперастанку, між тым спадар Шэбеста пайшоў у гараж, каб памяняць у машыне тармазныя калодкі, спадарыня Шэбестава пайшла на трэці паверх да спадарыні Ціхачкавай, каб узяць рэцэпт на торт, а цётачка па-ранейшаму ўсё балбатала ды згадвала пра Парыж, дзе яны з той сяброўкай Ірмай былі на экскурсіі; а Мах тады кажа: «Слухай, Шэбестава, я прынёс слухаўку, хадзем мо куды пагуляем, сёння субота, не сядзець жа нам дома», — а Шэбестава ў адказ: «Давай, пачакай толькі, я абуюся і пойдзем», — але пакуль Мах чакаў, сталася нешта жахлівае: тая цётачка Вілма сказала: «Ірма, хвіліначку, я толькі запалю сабе новую цыгарэту», — і паклала слухаўку каля тэлефона, а вярнуўшыся — па-ранейшаму без акуляраў — узяла ў руку не звычайную слухаўку, а чарадзейную, і сказала: «Дык на чым я спынілася? — ага, што я з задавальненнем зірнула б яшчэ разок на Парыж з Эйфелевай вежы», — і толькі з яе вуснаў зляцелі гэтыя словы, як яна знікла.
А Мах пабег у вітальню, дзе Шэбестава абувалася, і закрычаў: «Бяда, Шэбестава, мы з табой сур'ёзна ўліплі, твая цётка ў Парыжы на Эйфелевай вежы», — і ён патлумачыў Шэбеставай, што здарылася, на што тая схапілася за галаву і сказала: «Ну вось, Мах, я ж гаварыла, што трэба чакаць непрыемнасцяў, тата меў рацыю, што ж цяпер рабіць, мы ж не можам кінуць старую жанчыну пасярод Парыжа ў начной кашулі, трэба тэрмінова даставіць яе назад, пакуль мае не вярнуліся, табе гэта, спадзяюся, зразумела?» — а Мах сказаў: «Паслухай, мы ж ведаем, дзе яна, дык трэба па яе злётаць», — пасля чаго падняў чарадзейную слухаўку, якую цётачка з перапалоху ўпусціла, і папрасіў перанесці іх у Парыж на Эйфелеву вежу; у тое ж імгненне яны зніклі разам са слухаўкай.
На Эйфелевай вежы быў моцны вецер, турысты любаваліся горадам і ракой Сенай, што зіхацела ў промнях веснавога сонца, і толькі Мах з Шэбеставай на нейкае там любаванне не мелі часу: яны шукалі цётачку Вілму; нарэшце Шэбестава крыкнула: «Глядзі, вунь яна», — і праўда, цётачка Вілма стаяла ля парапета, турысты на яе касавурыліся, маўляў, што гэтая жанчына тут робіць у начной кашулі; без акуляраў яна амаль нічога не бачыла, а таму схілялася ўсё ніжэй і ніжэй, чаго не варта было рабіць, бо нахіліўшыся залішне нізка, яна раптам перавалілася цераз парапет і паляцела ўніз; Шэбестава закрычала: «Мах, хутчэй, выратуй яе, у цябе ж ёсць слухаўка», — і Мах таропка прамовіў у слухаўку: «Калі ласка, зрабіце з цётачкі Вілмы ваўняны шалік», — а са слухаўкі азвалася: «Ды без праблемаў», — і перш чым цётачка Вілма ўпала на ходнік, з яе атрымаўся мяккі ваўняны шалік, і з ёй нічога не здарылася.
А Мах з Шэбеставай імчалі ўніз, быццам ветрам гнаныя, але ўявіце сабе: на ходніку ніякага шаліка не было, і Мах Шэбеставай сказаў: «Ну вось, няма больш цётухны», — але Шэбестава не слухала: «Зірні, Мах, вунь на таго спадара», — Мах паглядзеў, куды яна паказвала, і ўбачыў японскага турыста з фотаапаратам, які трымаў у руцэ чырвоны ваўняны шалік і цікаўна яго разглядаў, а потым завязаў яго сабе вакол шыі, бо сапраўды было ветрана, і тады Мах сказаў: «Слухай, Шэбестава, па-мойму, гэта яна, што ты думаеш?»
А Шэбестава сказала: «Я таксама так думаю, але ж ты сабе толькі ўяві, што здарыцца, калі мы гэты шалік ператворым у цётачку Вілму, ведаеш, як гэты маленькі японец спалохаецца, калі раптам адчуе, што ў яго вакол шыі абматаная цётачка Вілма», — а Мах сказаў: «А ўяві, як гэты маленькі японец бразнецца, бо цётка важыць мінімум дзевяноста кіло, яшчэ паламае — крый божа — гэтаму небараку хрыбет, карацей кажучы, нам трэба пачакаць, пакуль ён здыме з сябе гэты шалік».
І так яны за тым японцам хадзілі і хадзілі, былі з ім у Луўры, дзе ў суботу ўваход бясплатны, былі ў Люксембургскім садзе і на вялікіх бульварах, а ён усё хадзіў і хадзіў, у Маха і Шэбеставай ужо ногі балелі, але той японец быў нястомны, як жэўжык, спыняўся і тутака і тамака ды ўсё нешта фатаграфаваў, і раптам ён спыніў таксі; тады Мах зусім збянтэжыўся і сказаў: «Шэбестава, гэта канец, я ўжо ледзь ногі валаку, а зараз яшчэ давядзецца за таксі бегчы», — але Шэбестава адказала: «Без панікі, Мах, супакойся, мы за гэтым таксі не пабяжым і нават не пойдзем, мы за ім спакойненька паляцім», — і папрасіла слухаўку ператварыць іх у вераб'ёў; так яны за тым таксі і паляцелі, пакуль не даляцелі да заапарку, а там сталася самая нечаканая штука, якая толькі магла здарыцца: вецер падзьмуў трошкі мацней, і ваўняны шалік у японца ўзяў ды зляцеў, і як на ліха, проста ў клетку з ільвом.
А леў, якому не было чаго рабіць і які страшэнна сумаваў, схапіў той шалік, уладкаваўся ў клетцы зручней і ўзяўся яго жаваць — паволі і разважліва, каб гэтага занятку яму хапіла надоўга, а Мах з Шэбеставай, якія ўсё яшчэ былі вераб'ямі, падумалі: «Вось ліха, не будзем жа мы проста глядзець, як гэтую няшчасную старую зжарэ нейкі знуджаны леў, ды яшчэ толькі за тое, што яму няма чым заняцца», — і яны, пашчабятаўшы паміж сабой, дамовіліся, што рабіць: заляцелі разам у клетку, Мах сеў ільву проста на нос і пачаў яго няшчадна дзяўбці, леў зароў і ўскочыў, каб з Махам расквітацца, а Шэбестава толькі таго і чакала: яна схапіла шалік у дзюбу і пацягнула яго з клеткі, ляцець з ім яна не магла, бо шалік быў мокры, абслінены і важыў найменш паўкіло; карацей кажучы, перш чым леў ачомаўся, шалік апынуўся па-за клеткай, а цар звяроў ад таго, што нейкія два вераб'і скралі ў яго чырвоную жуйку, раз'юшыўся і зароў зноў, ды так гучна, што наведнікі заапарку пачалі збягацца да ягонай клеткі, каб паглядзець, што гэта робіцца, але нашых герояў там ужо не было, бо Шэбестава, вылезшы з клеткі, тройчы ціўкнула, і гэта быў умоўны знак, на які слухаўка перанесла іх дадому разам з шалікам.
І так яны вярнуліся да Шэбестаў; спадарыня Шэбестава праз хвілінку вярнулася ад Ціхачкаў з рэцэптам, убачыла мокры шалік, узяла яго двума пальцамі і спытала: «Што гэта за брудная анучына?»; Мах баяўся прызнацца, што гэта цётачка Вілма, і таму нясмела сказаў, што гэта ягоны шалік, а спадарыня Шэбестава сказала: «Фу!» — і кінула шалік у пральную машыну, заўважыўшы, што з нечым падобным Маха дадому не пусціць, бо што тады скажуць ягоныя бацькі.
А потым з гаража вярнуўся спадар Шэбеста, прыйшоў увесь мокры і адразу спытаў: «Дзе цётачка?» — Шэбестава не ведала, што адказаць, а таму прамармытала, што цётачка Вілма пайшла пагуляць, а спадар Шэбеста схапіўся за галаву: «Гэтая жанчына блёкату аб'елася, на дварэ дождж як з цэбра, а яна ідзе на прагулку», — а спадарыня Шэбестава, якая якраз выцягвала шалік з пральнай машыны, паказала на вешалку, дзе вісеў цётчын парасон, і сказала: «Зірніце, яна нават парасон не ўзяла, вось здагадалася, прамокне да рубчыка», — а Мах тым часам узяў той мокры выпраны шалік, ціхенька сказаў Шэбеставай: «Бывай, я пайшоў дадому», — і незаўважна выслізнуў з кватэры, а апынуўшыся за дзвярыма, з дапамогай слухаўкі ператварыў шалік у цётачку Вілму, пазваніў у дзверы і кінуўся наўцёкі.
А спадар Шэбеста, пачуўшы званок, адчыняе дзверы: за імі стаіць цётачка Вілма ў начной кашулі, уся мокрая — хоць выкручвай; спадарыня Шэбестава пляскае рукамі: «Далібог, цётачка, што гэта ты прыдумала, хадзіць у начной кашулі па такой залеве, да таго ж без парасона, што, калі ты прастынеш, хутчэй у ложак, я табе звару гарбаты з цытрынай», — а цётачка Вілма і не пярэчыць, адно толькі просіць у ложак тэлефон, спадар Шэбеста ейную просьбу задавольвае, і вось цётачка кладзецца і адразу ж тэлефануе сяброўцы Ірме, і пачынае распавядаць, што яна толькі што вярнулася з Парыжа, дзе трохі ветранае надвор'е, што яна ўпала з Эйфелевай вежы, але, на шчасце, з ёй усё ў парадку, што яна пабывала нават у заапарку, дзе яе паўгадзіны жаваў нейкі леў, а спадарыня Шэбестава ў роспачы ламае рукі і паўтарае: «Божа мілы, яна трызніць, ёй зараз жа трэба ў больніцу», — а спадар Шэбеста сур'ёзна ківае галавой: «Ну вядома, мы не можам браць на сябе такую адказнасць, што, калі ў яе запаленне лёгкіх», — і ён бярэ парасон і бяжыць у тэлефонную будку выклікаць хуткую, і, набіраючы нумар, бурчыць сабе ў вусы: «Я ж казаў, як прыедзе цётачка Вілма, непрыемнасцяў не абярэшся».
2. Пра тое, як Мах і Шэбестава пабывалі на Паўночным полюсе
Аднойчы пад канец навучальнага года настаўніца выклікала Горачка з Пажоўтам на праверку хатняга задання, але Горачак яго не выканаў, а Пажоўт і пагатоў, тым не менш настаўніца амаль не раззлавалася, сказаўшы, што гэта ўжо ўсё адно нічога не вырашае, бо яны так ці інакш застануцца на другі год, і выклікала на тое заданне ўзорную вучаніцу Трэйбалаву.
Але ж ва ўзорнай вучаніцы Трэйбалавай таго задання таксама не было, а калі настаўніца выказала сваё здзіўленне, маўляў, як гэта так, Трэйбалава пачала плакаць, што ў іхняй сям'і гора, што татаў брат, дзядзечка Леапольд, які быў прафесарам у даследчым інстытуце, знік у палярных шыротах, што навуковая экспедыцыя, у якой ён удзельнічаў, учора вярнулася без яго, што тыя людзі тры месяцы марна шукалі яго непадалёк ад Паўночнага полюса, і таму ёсць сур'ёзнае падазрэнне, што дзядзечку Леапольда з'елі белыя мядзведзі; Трэйбалава заходзілася плачам і прычытала, што гэта быў самы добры дзядзечка на свеце, што са сваіх падарожжаў ён прывозіў падарункі для ўсёй сям'і і што яго ўсе вельмі любілі; так яна ўсё плакала і не магла супакоіцца, і настаўніца ёй тое заданне ўрэшце прабачыла; на перапынку ж Мах з Шэбеставай дамовіліся, што было б вельмі шкада, калі б такі добры чалавек вось так без нічога ніякага проста згубіўся, што яны гэтага добрага дзядзечку Леапольда паспрабуюць знайсці, а слухаўка, схаваная ў Маха ў тумбачцы, ім у гэтым абавязкова дапаможа, і што на Паўночны полюс яны выправяцца адразу ж пасля абеду.
Стоячы на школьным калідоры, яны нават не здагадваліся, што за рогам іх размову падслухоўваюць Горачак з Пажоўтам, а між тым пасля перапынку тыя двое ў клас ужо не вярнуліся — яны пайшлі ў недалёкі парк і прыселі на лавачцы, каб абмеркаваць наяўную сітуацыю; Пажоўт сказаў: «Чым на другі год, лепш уцячы ў Амерыку, паслухай, Горачак, мы ведаем, дзе Мах хавае чарадзейную слухаўку, скрадзем яе — і праз хвіліну мы ў Нью-Ёрку, там для пачатку папрацуем чысцільшчыкамі чаравікаў, зробімся мільянерамі і будзем інвеставаць у вытворчасць газы», — але Горачак, які быў меншы нягоднік, сказаў: «Каб ты ведаў, Пажоўт, у гэтым я табе не таварыш; Мах з Шэбеставай збіраюцца выратаваць нейкага прафесара, і калі мы ім у гэтым перашкодзім, гэты чалавек будзе на нашым сумленні», — на што Пажоўт задумаўся: «Эх ты, баязлівец, ну добра, паедзем тады з імі на Паўночны полюс, адтуль да Амерыкі рукой дастаць», — а калі Горачак вырачыў на Пажоўта вочы, як той збіраецца зрабіць так, каб Мах і Шэбестава ўзялі іх з сабой, той адказаў: «Ты не турбуйся, у мяне ўсё прадумана».
А калі потым Мах прыйшоў са школы дадому, спадарыня Махава сказала: «У тваім пакоі цябе чакаюць Горачак з Пажоўтам, я хацела іх выгнаць, але яны сказалі, што прынеслі табе важнае даручэнне ад спадара дырэктара», — а Мах сказаў: «Што за лухта», — і паспяшаўся ў свой пакой, але ж там ён ані Горачка, ані Пажоўта не знайшоў, спадарыня Махава абшукала ўсю кватэру, а потым сказала: «Вар'яцтва нейкае, куды гэтыя двое маглі падзецца?»
А пасля абеду, калі спадарыня Махава пайшла ў цырульню, Мах патэлефанаваў Шэбеставай і сказаў, што акцыя па выратаванні прафесара Трэйбала можа пачацца, і ўжо праз імгненне пачуўся званок у дзверы — гэта была Шэбестава, на ёй было маміна футра і татава футровая шапка-аблавушка, за сабой яна цягнула санкі, па якія схадзіла ў склеп, а побач з ёй сядзеў Джанатан, якога яна пазычыла ад спадарыні Кадрножкавай; Мах акінуў іх вокам і сказаў: «Трэба спяшацца, мне страшэнна горача», — што не дзіўна, бо на ім было чатыры швэдры, спачатку ён нават хацеў апрануць шэсць, аднак два загадкава зніклі, і Мах сказаў: «Ведаеш, Шэбестава, гэта проста дзіва нейкае: нібыта ў мяне нехта скраў два швэдры, а замест іх паклаў новенькія пальчаткі, вось, паглядзі», — а Шэбестава адказала: «Дык што ж, возьмем іх з сабой, запасныя нам не зашкодзяць», — і яны сунулі іх у заплечнік, яшчэ паклалі туды ежу і сякерку, потым Мах адшукаў у каморцы камлатую шапку, якую з Расеі прывёз дзядзька Карал, і вось нарэшце яны нешта сказалі ў слухаўку і разам з санкамі і Джанатанам расталі ў паветры.
Яны апынуліся сярод бясконцага снегу і лёду, вакол не было нікога, хто мог бы ім паказаць дарогу, мароз там быў такі жахлівы, што амаль немагчыма было ані дыхаць, ані гаварыць, і тым не менш Шэбестава сказала: «Гэй, Мах, вунь там нейкі цюлень, паспрабуем спытаць у яго?» — і папрасіла слухаўку ператварыць яе ў цюленя, пасля чаго яна з другім цюленем перакінулася парай словаў, а даведаўшыся, у якім баку Паўночны полюс, зноў зрабілася Шэбеставай і пераклала Маху цюленевы словы, а Мах сказаў: «Ну дык хадзем», — і папрасіў слухаўку ператварыць Джанатана ў сабачую запрэжку, Джанатан раптам размножыўся, з яго зрабілася шэсць Джанатанаў, запрэжаных у санкі, Мах з Шэбеставай на тыя санкі пагрузілі заплечнікі і селі самі, пасля чаго Джанатаны пабеглі, і санкі памчалі наперад, як на мазаных колах.
Так яны і ехалі — то па снезе, то па лёдзе, сям-там бачылі маржоў, цюленяў і белых мядзведзяў, ды ад хуткай язды неўзабаве адчулі пякельны холад, і яны вырашылі папрасіць у слухаўкі крыху гарачай гарбаты, але ўявіце сабе: са слухаўкі ніхто не азваўся, слухаўка ні на якія просьбы не рэагавала, і Мах сказаў: «Шэбестава, іду ў заклад, што гэтая слухаўка папросту замерзла, з ёй трэба ў цяпло, але ж куды?» — аднак Шэбестава ў гэты момант закрычала: «Мах, здаецца, мы ўжо прыехалі», — яны спыніліся, злезлі з санкаў, і Мах сказаў: «Ну вядома ж, Шэбестава, мы прыехалі, ты стаіш на саменькім Паўночным полюсе», — мароз там быў яшчэ большы, і Мах расшпіліў заплечнік, каб надзець яшчэ тыя запасныя пальчаткі, але ж толькі ён да іх дакрануўся, здарылася нешта зусім нечаканае: каля іх раптам з'явіліся Горачак з Пажоўтам, бо гэтыя двое, знайшоўшы ў Маха ў тумбачцы слухаўку, папрасілі ператварыць іх у пальчаткі на той час, пакуль яны не апынуцца на полюсе.
Мах выкрыкнуў: «Што вы тут робіце?» — а Пажоўт сказаў: «Што табе да таго, ёлупень», — але Горачак, які быў усё ж такі больш ветлівы, сказаў, што яны ўцякаюць у Амерыку, дзе зробяцца мільянерамі, бо будуць інвеставаць у вытворчасць газы, а між тым яны ўжо абодва пасінелі і дрыжалі ад холаду як асінавыя лісточкі, бо на іх былі толькі тыя два швэдры, якія яны сцягнулі з Махавай шафы, і Горачак сказаў: «Нам трэба крышку сагрэцца», — і яны з Пажоўтам пачалі вакол Маха з Шэбеставай бегаць, а Шэбестава сказала: «Вось няшчасце на нашую галаву, а што, калі яны тут змерзнуць», — і толькі яна гэта сказала, як пад Горачкам і Пажоўтам праламаўся свежы лёд, што на Паўночным полюсе бывае надзвычай рэдка, і абодва плюхнуліся ў ваду, а калі Мах з Шэбеставай да іх падбеглі, вада вакол Горачка з Пажоўтам зноў ператварылася ў лёд, так што Маху давялося сякеркай высякаць лядовы куб, а затым той куб, унутры якога былі замарожаныя Горачак з Пажоўтам, грузіць на сані, бо Шэбестава сказала: «Не пакідаць жа іх тут!»
А за працай Мах распавядаў Шэбеставай, што нічога страшнага не здарыцца, калі чалавека на нейкі час замарозіць, бо потым ён зноў растане і будзе сабе спакойна жыць далей, што навука сёння робіць цуды і некаторыя людзі аддалі б што заўгодна за тое, каб сто гадоў пабыць у лёдзе, а потым паглядзець, як будзе выглядаць свет у будучыні, і тут Шэбестава перапыніла Маха і сказала: «Паглядзі, Мах, сюды ідуць белыя мядзведзі», — і Мах убачыў, што да іх набліжаюцца пяць белых касмачоў, прычым адзін з іх быў у акулярах і махаў ім лапай, але перш чым Мах паспеў здзівіцца, той мядзведзь закрычаў: «Маладыя людзі, як вы тут апынуліся?» — а Мах з Шэбеставай вырачылі вочы: як гэта можа быць, каб мядзведзь размаўляў па-чэшску, але ж неўзабаве высветлілася, што гэта зусім не мядзведзь, а прафесар Леапольд Трэйбал, які згубіўся ў навуковай экспедыцыі пад час завірухі і з таго часу жыве ў адной мядзведжай сям'і, вывучыў іхнюю мову, разам з імі палюе на цюленяў і даследуе іхнія звычкі, ён сказаў, што ў яго цэлая куча навуковых занатовак, і калі ён вернецца ў інстытут, напіша пра белых мядзведзяў кнігу, якая зробіцца сусветнай сенсацыяй; ён прадставіў сваіх мядзведжых сяброў Маху і Шэбеставай: гэта былі бацька і маці з двума сынамі; іх цікавіла, што дзеці вывучаюць пра мядзведзяў у школе; прафесар перакладаў іхнія пытанні Маху і Шэбеставай, а потым пераказваў мядзведзям адказы дзяцей, пакуль нарэшце спадарыня Мядзведзіха не прапанавала зайсці куды-небудзь у цёплае месца, каб Мах з Шэбеставай на падхапілі прастуды.
І тады Мах даў каманду Джанатанам і ўсе накіраваліся да мядзведжага бярлогу, зробленага ў адным з ледавікоў, санкі з Горачкам і Пажоўтам туды не пралезлі, і іх вымушаны былі пакінуць знадворку, але тым дваім гэта не зашкодзіла, усё адно яны былі змерзлыя, як пламбір; прафесар у тым бярлогу меў свой куток, дзе ў яго вісеў фотаздымак спадарыні Трэйбалавай, але галоўнае там была безліч папераў з занатоўкамі; ён зняў свой белы кажух і спытаў у Маха і Шэбеставай, калі яны думаюць вяртацца, маўляў, ён бы паехаў з імі, а Мах сказаў, што ўсё залежыць ад таго, калі размарозіцца слухаўка, а Шэбестава дадала, што гэта, відаць, надоўга не зацягнецца, бо ў бярлогу было досыць цёпла, тады прафесар Трэйбал спакаваў свае навуковыя напрацоўкі і развітаўся з той сімпатычнай мядзведжай сям'ёй, паабяцаўшы, што вельмі хутка зноў іх наведае.
А потым перад домам Трэйбалаў адбылася радасная падзея: дзядзечка Леапольд нечакана вярнуўся, усе радаваліся і абдымалі яго, дзякавалі Маху і Шэбеставай, аднак над тым вялікім кавалкам лёду, у якім былі замарожаныя Горачак і Пажоўт, усе стаялі збянтэжаныя, ніхто не ведаў, што з імі рабіць, нарэшце паклікалі настаўніцу, якая сказала, што пагаворыць пра гэта з іх бацькамі, што яна і зрабіла, і ўрэшце было вырашана, што Горачка з Пажоўтам пакінуць у лёдзе яшчэ на вакацыі, каб яны не сваволілі, а пазней будзе відаць.
3. Пра тое, як Мах і Шэбестава купаліся ў Амазонцы
Аднойчы ўлетку Мах з Шэбеставай паклалі ў торбу ласты і пайшлі купацца на раку, дарогай яшчэ зайшлі па Джанатана, але спадарыня Кадрножкава, якая акурат выходзіла з кватэры, сказала: «Што вы, Джанатан сябе дрэнна паводзіў і нікуды не пойдзе, я зачыніла яго на гаўбцы і ён там прабудзе да самага вечара», — і пайшла па лесвіцы ўніз, але ж Мах выцягнуў слухаўку, сказаў у яе пару словаў, і ў яго на далоні раптам з'явіўся маленечкі Джанатан, зменшаны да двух сантыметраў, Мах пасадзіў яго ў торбу з ластамі, і яны пайшлі, а спадарыня Кадрножкава, якая стаяла перад домам са спадарыняй Крупічкавай, нават не здагадалася, каго яны нясуць у той чырвонай торбе.
А Мах з Шэбеставай адно аднаму весела падміргвалі і ўяўлялі, як яны будуць плёскацца ў вадзе з Джанатанам; дома ім трэба быць толькі а шостай, часу ў іх досыць, і яны вырашылі пайсці праз парк, каб паглядзець на фантан, а калі яны да яго падышлі, то ўбачылі, што вакол фантана поўзае нейкая тоўстая жанчына, а Мах сказаў: «Я яе ведаю, гэта спадарыня Крэчкава, што жыве на Стамбульскай вуліцы, у спадара Крэчка — ейнага мужа — ёсць грузавік, на якім ён дапамагае людзям перавозіць розныя рэчы», — а спадарыня Крэчкава ўбачыла Маха і пачала скардзіцца, што згубіла залаты пярсцёнак і што муж яе за гэта аблае, выцягнула з сіняй торбы з прадуктамі насоўку і расплакалася, а Мах нешта прашаптаў Шэбеставай, выцягнуў слухаўку і папрасіў у яе залаты пярсцёнак, наўмысна павярнуўшыся спінай, каб спадарыня Крэчкава не ўбачыла слухаўкі, тым не менш тая яе заўважыла і падумала: «Паглядзіце толькі, у гэтых дзяцей чарадзейная слухаўка, мне б яна вельмі нават прыдалася», — але калі Мах падаў ёй той залаты пярсцёнак, спадарыня Крэчкава ўзяць яго не схацела, сказаўшы, што ейны быў з сэрцайкам і муж пазнае, што гэта не той, і плакала бесперастанку, пасля чаго Шэбестава адвяла Маха ўбок і сказала яму: «Паслухай, Мах, я чытала, што недзе ў Перу ёсць пячора, пра якую ніхто не ведае, яна называецца Эльдарада, і кажуць, што некалі даўно інкі схавалі ў ёй аграмадную колькасць залатых рэчаў, каб яны не дасталіся гішпанскім заваёўнікам, думаю, там спадарыня Крэчкава змагла б сабе выбраць які-небудзь пярсцёнак», — а Мах сказаў: «Ну дык давай туды злётаем», — і адразу ж пра гэта папрасіў слухаўку, і ніхто войкнуць не паспеў, як яны ўсе разам з торбамі апынуліся ў Паўднёвай Амерыцы, пасярод той перуанскай пячоры.
І ва ўсіх ад здзіўлення адразу ж паадвісалі сківіцы, бо ў гэтай вялізнай пячоры паўз усе сцены былі паліцы, запоўненыя залатымі талеркамі і міскамі, накрыўкамі і конаўкамі, апалонікамі і мяшалкамі, на самым версе стаялі залатыя начоўкі, а ў самым нізе ляжалі горы пярсцёнкаў, Шэбестава адразу выбрала адзін з сэрцайкам, але ж спадарыня Крэчкава страціла да пярсцёнкаў усякую цікавасць: з сіняй торбы яна павыкідала ўсё, што купіла на вячэру, з чырвонай выкінула ласты, абедзве торбы напоўніла залатымі апалонікамі і мяшалкамі, вырвала ў Маха з рук слухаўку, сказала, што зараз жа хоча быць на Стамбульскай вуліцы, і знікла.
Слухаўка сказала: «На стамбульскай вуліцы, дык на стамбульскай вуліцы», — і так спадарыня Крэчкава апынулася на вуліцы ў Стамбуле, найвялікшым горадзе Турцыі; яна паставіла торбы на зямлю, слухаўку паклала ў сінюю, потым агледзелася, дзе, уласна, яна знаходзіцца, і ў тую ж секунду торбы зніклі — нейкі хлопец уцякаў з імі па вуліцы; спадарыня Крэчкава дзіка завішчала, потым убачыла, што за злодзеем пабег паліцыянт, але вішчаць не перастала, вакол яе ўжо сабраўся ладны натоўп, нейкі мужчына, які трохі размаўляў па-чэшску, узяўся ёй дапамагчы, але калі яна сказала яму, што яшчэ дзве хвіліны таму была ў Паўднёвай Амерыцы і нават не ўяўляе, дзе яна зараз знаходзіцца, а таксама што ў яе скралі дваццаць залатых мяшалак і трыццаць залатых апалонікаў, ён падумаў: «Божачкі, гэтая жанчына, пэўна, звар'яцела», — выклікаў хуткую дапамогу, і не паспела спадарыня Крэчкава вокам міргнуць, як апынулася ў вар'ятні.
А Мах з Шэбеставай сядзелі ў перуанскай пячоры і чакалі, ці вернецца па іх спадарыня Крэчкава; гэтак сабе сядзелі і сумавалі, пакуль Шэбестава ўрэшце не сказала: «А ну годзе, мне гэта ўжо надакучыла, мы хацелі купацца, дык і пойдзем купацца», — а Мах сказаў: «Праўда што», — пасля чаго яны ўзялі ласты, выбраліся з пячоры і пайшлі, вакол былі джунглі, што кішэлі малпамі і папугаямі, над вялікімі кветкамі лёталі маленечкія калібры, а Мах з Шэбеставай ішлі ўсё далей і далей; нарэшце Мах кажа: «Цікава, як мы да шасці трапім дадому, мы ў Паўднёвай Амерыцы, а слухаўка ў нас бог ведае дзе», — а Шэбестава кажа: «А мне цікава, як мы вернем Джанатана спадарыні Кадрножкавай, калі мы нават не ведаем, дзе ён, небарака, знаходзіцца», — і толькі яна гэта сказала, як убачыла за дрэвамі раку шырынёй не менш за пяць кіламетраў і сказала: «Гэй, Мах, гэта ж Амазонка, калі б спадарыня Крэчкава з намі засталася, яна б магла выкупацца ў найвялікшай рацэ свету», — на што Мах кіўнуў галавой і сказаў: «Цікава, што яна зараз робіць?»
А няшчасная спадарыня Крэчкава была ў вар'ятні, апякаў яе доктар Цюблек — дробны мужчына ў белым халаце і з доўгаю барадой, клапаціўся ён пра яе проста ўзорна: даў ёй халат, тапачкі і нават выклікаў перакладчыка, і той перакладчык якраз казаў: «Паслухайце, спадарыня, доктар Цюблек у вас пытаецца, як вы трапілі да нас у Турцыю?» — і тады спадарыня Крэчкава пачала распавядаць пра чарадзейную слухаўку, аднак доктар Цюблек яе адразу ж перапыніў і сказаў: «Так, пачакайце, калі вы будзеце вярзці такую лухту, дык адсюль ніколі ў жыцці не выберацеся», — але ў той міг з'явіўся паліцыянт, што бег за рабаўніком, і прынёс спадарыні Кадрножкавай торбы, якія той нягоднік, уцякаючы, кінуў, золата ў іх, натуральна, ужо не было, але слухаўка ў сіняй торбе, на шчасце, засталася, а ў чырвонай сядзеў зусім малюпасенькі Джанатан, і спадарыня Крэчкава падумала: «Ну, зараз я гэтаму доктару пакажу, хто вярзе лухту», — пасля чаго сказала пару словаў у слухаўку, і ў той самы момант доктар Цюблек са спадарыняй Крэчкавай і абедзвюма торбамі апынуліся ў залатой пячоры ў Перу.
Няшчасны доктар стаяў, бы саляны слуп, столькі золата ў адным месцы ён у жыцці не бачыў; таму ён стаяў і тарашчыў вочы на тую раскошу, затое спадарыня Крэчкава дзейнічала: яна сказала ў слухаўку, што зараз жа хоча мужаў грузавік, а калі той грузавік з'явіўся ў пячоры, кінула слухаўку ў чырвоную торбу і пачала загружаць у машыну золата з усіх паліцаў: талеркі, міскі, рондалі і накрыўкі, пры гэтым яна крычала на доктара, каб ён не стаяў, як статуй, а трохі ёй дапамог, і тады яны пачалі грузіць разам, а працуючы, зусім не заўважылі, што малюсенькі Джанатан у чырвонай торбе гаўкнуў у слухаўку, пасля чаго тая торба нечакана знікла.
А Мах з Шэбеставай, якія разам купаліся ў Амазонцы, убачылі на беразе чырвоную торбу і кінуліся з вады на бераг, у сваіх ластах яны спатыкаліся і падалі, ледзь насы сабе не парасквашвалі, але ўрэшце да той торбы дабеглі і знайшлі ў ёй слухаўку і маленечкага Джанатана — таго разумненькага сабачку, які хвілю таму прагаўкаў у слухаўку, што хоча быць разам з Махам і Шэбеставай, а слухаўка Джанатанаву просьбу без праблемаў задаволіла, бо яна разумее кожную мову, нават жывёльную; пасля гэтага Мах павялічыў Джанатана да нармальных памераў, і яны ўсе трое зноў пабеглі купацца і плёскацца ў вадзе, але не надта доўга, бо Шэбестава раптам зірнула на гадзіннік і крыкнула: «Божа Ісусе, Мах, без хвіліны шэсць, трэба зараз жа дадому».
Дзякуючы слухаўцы яны паспелі ў апошні момант, вярнулі Джанатана якраз учас, спадарыня Кадрножкава якраз ішла на гаўбец па цыбулю, і, убачыўшы Джанатана, сказала: «Вось бачыш, а калі б ты сябе добра паводзіў, мог бы пасля абеду схадзіць на рэчку з Махам і Шэбеставай», — а Мах і Шэбестава сядзелі дома за вячэрай, Мах еў хлеб з маслам і каўбасой, і ў той момант, калі ён тую каўбасу адкусваў, зазваніў тэлефон, на другім канцы азвалася Шэбестава: «Паслухай, Мах, асліныя мы галовы, мы ж зусім забылі пра спадарыню Крэчкаву, нават не ведаем, дзе яна знаходзіцца; слухаўка ў цябе, таму, калі ласка, паклапаціся пра гэта», — на што Мах сказаў: «Гэй, Шэбестава, супакойся, зараз павячэраю, вазьму слухаўку і вярну яе дадому хоць з-пад зямлі».
А тым часам спадарыня Крэчкава і доктар Цюблек напоўнілі золатам грузавік спадара Крэчка аж да верху, пячора амаль апусцела, хіба што на верхняй паліцы, куды спадарыня Крэчкава не даставала, засталіся яшчэ залатыя начоўкі; спадарыня Крэчкава падумала: «Не пакідаць жа іх тут, папрашу доктара Цюблека, каб сеў мне на плечы, ён дробны, я яго спакойна падыму, і ён мне тыя ночвы паздымае», — аднак ледзь толькі доктар Цюблек уладкаваўся ў спадарыні Крэчкавай на карку, як абое раптоўна зніклі і ў наступнае імгненне з'явіліся ў кухні ў Крэчкаў; спадар Крэчак гатаваў на вячэру яечню, у яго быў надзвычай паганы дзень, пасля абеду ў яго ні села ні пала знік грузавік, потым ён марна прачакаў спадарыню Крэчкаву, калі яна прынясе што-небудзь на вячэру, і ў выніку ён цяпер мяшаў на пліце яечню і паўтараў: «Трасца, дзе гэтая баба цягаецца!» — і оп-ля — раптам яна з'явілася ў кухні — на плячах чужы халат, на нагах чужыя тапкі, а на карку чужы барадаты мужчына; спадар Крэчак спачатку не разумее, сон гэта ці ява, а затым як закрычыць немым голасам: «Бажэна, што гэта значыць, што гэта за мужык, ды я з яго катлету зраблю, і з цябе таксама», — і бяжыць да серванта, дзе ляжыць сякач на мяса; доктар Цюблек, вядома ж, расправы не чакае і што духу ўцякае прэч, спадар Крэчак гоніцца за ім з секачом у руцэ, але ж Мах з Шэбеставай пра гэта нават не здагадваюцца, яны глядзяць сабе дома калыханку і думаюць: «Добра ж мы сёння пакупаліся!»
4. Пра тое, як Мах і Шэбестава сустрэліся ў Афрыцы з чараўніком
Аднойчы ўвосень у Махаў у гасцях была цётачка Маня, і яна пачала скардзіцца на дзядзечку Карла, маўляў, ён увесь час толькі бурчыць, што яму абрыдла сядзець на пенсіі, проста слухаць яго немагчыма, і ўсё жалілася і жалілася, пакуль спадар Мах ёй не сказаў: «Эх, дзеўка, ды ты ж зразумей: Карал — былы пілот, ён дваццаць гадоў лётаў з Эўропы ў Афрыку, вядома ж, цяпер яму гэтага не стае», — а спадарыня Махава ўздыхнула: «Старасць — жахлівая рэч, яна чакае ўсіх і кожны з ёй павінен змірыцца, Карлу ўжо час забыць пра палёты», — але цётачка Маня яе перапыніла: «Ды што ты такое гаворыш, як ён можа забыць пра палёты, калі ён толькі пра гэта і думае, па начах бачыць пра гэта сны, а колькі грошай ён змарнаваў на розныя там латарэі — усё мне даводзіць, што аднойчы ён проста абавязаны выйграць, і тады ён зможа сабе купіць спартовы самалёт, зусім звар'яцеў стары».
Але калі Мах пераказваў гэта Шэбеставай па дарозе ў школу, Шэбестава сказала: «Ведаеш, Мах, я не думаю, што твой дзядзька зусім звар'яцеў, наадварот, мне вельмі сімпатычна, што яго дагэтуль цягне ў неба, дык давай яму як-небудзь дапаможам?»
Мах быў за, і яны адразу ж вырашылі зайсці да дзядзечкі Карла; той вельмі парадаваўся гасцям і распавёў Шэбеставай, як ён гуляў з малым Махам і нават навучыў яго азбуцы Морзэ, а Мах сказаў: «Дзядзечка Карал, мы з Шэбеставай падумалі, што калі табе так не стае тых палётаў, дык мы цябе можам ператварыць у стрыжа або ў бусла, і тады ты зможаш лётаць ад раніцы да ночы, што скажаш?» — і запэўніў дзядзечку, што для іхняй слухаўкі гэта не складзе праблемы, а дзядзька Карал ад такой прапановы трохі збянтэжыўся, але хутка авалодаў сабой і сказаў, што ён прапанову з радасцю прымае, якраз буслы адлятаюць у вырай, і ён разам з імі паўторыць доўгі пералёт у Афрыку; цётачка Маня не пярэчыла, яна была радая, што пару месяцаў зможа ад Карла адпачыць, сказала толькі: «Ляці», — і тады дзядзечка ёй сказаў: «Калі што якое, я буду ля возера Вікторыя, туды штогод злятаюцца буслы з усёй Эўропы», — пасля чаго Мах з Шэбеставай з дапамогай слухаўкі ператварылі яго ў прыгожага вялікага бусла з чырвонымі нагамі і доўгай дзюбай, і ён, задаволены, паляцеў.
Але тыдні праз два да Маха і Шэбеставай прыбегла цётачка Маня і паведаміла, што дзядзька Карал выйграў у латарэю вялікія грошы, а яна доўга вагалася, але ўрэшце купіла яму спартовы самалёт, і добра зрабіла, бо ён быў апошні, а цяпер той самалёт будзе стаяць у дрывотні і чакаць, пакуль Карал вернецца, што будзе яшчэ немаведама калі, і Мах з Шэбеставай пагадзіліся, што, безумоўна, недарэчна, калі прыгожы новы самалёт будзе дарма прастойваць, і паабяцалі цётачцы Мані, што заўтра ж выправяцца па дзядзьку, і як сказалі, так і зрабілі.
Ля возера Вікторыя быў жахлівы хаос, буслоў там было мо паўмільёна, і ўсе яны ляскалі дзюбамі, ад чаго ўтвараўся страшэнны гам; Мах паглядзеў на гэта і пакруціў галавой: «Ведаеш, Шэбестава, хай мяне разарве, калі дзядзька Карал сапраўды знаходзіцца ў гэтым дурдоме, ён ужо не малады і любіць спакой, а тут за пяць хвілінаў звар'яцець можна, іду ў заклад, што ён асеў недзе паблізу, дзе не так шумна», — Шэбестава з ім пагадзілася, і тут яны ўбачылі, што да іх набліжаецца мурынскі хлопчык з мяхом на спіне, тады Шэбестава папрасіла слухаўку зрабіць так, каб яна ўмела размаўляць на суахілі, і калі хлопчык падышоў бліжэй, спытала ў яго, ці няма ў наваколлі нейкага меншага азярца, дзе не так шумна.
На шчасце, хлопчык трапіўся вельмі прыязны, звалі яго Тумба, і ён сказаў, што якраз такое азярцо знаходзіцца адразу за вёскай, і ён іх да яго з радасцю завядзе, як толькі аддасць матулі гэты мех з тэрмітамі, якіх ён збіраў для курэй цэлы дзень; так яны пайшлі разам з ім, было невыносна горача, паабапал дарогі пасвіліся антылопы і зебры, трохі воддаль прабягаў статак жырафаў, а Тумба выпытваў, адкуль яны ўзяліся і чаму яны белыя, а тады пахваліўся, што ўжо бачыў белых людзей на малюнку ў школе, але ён баяўся, што ў вёсцы будзе вялікі пярэпалах, калі ён іх туды прывядзе, сказаў, што старыя бабы і малыя дзеці дакладна пачнуць дзіка енчыць, а калі Шэбестава ў яго спытала, ці не было б лепш, каб яны былі чорныя, Тумба задумаўся і сказаў, што, відаць, так, таму Мах папрасіў слухаўку зрабіць з іх дваіх мурынскіх школьнікаў; слухаўка з радасцю выканала просьбу, але Тумбу гэта так напалохала што, калі яны прыйшлі ў вёску, ён адразу ж пабег да чараўніка і закрычаў, што той хлопчык і тая дзяўчынка, якія з ім прыйшлі, — два магутныя чарадзеі, якія могуць рабіцца то белымі, то чорнымі, і гэта прынесла Маху і Шэбеставай нечаканыя праблемы.
Усё цела чараўніка было пакрыта нейкімі ўзорамі, нібыта яго абмалявалі спрэеры, быў ён высокі, тоўсты і дужа ганарысты, уяўляў, быццам ён найвялікшы чараўнік ва ўсёй Афрыцы, а калі пачуў, што нейкія двое дзяцей лезуць у ягоны гарод, адразу ж раззлаваўся і загадаў іх паклікаць; ён выйшаў са сваёй хаціны, сеў на скрыню з-пад кока-колы, выцягнуў з носа чарадзейную палачку і сказаў: «Дык вось, смаркачы, глядзіце, што можа вялікі чараўнік», — ён нешта замармытаў, махнуў палачкай і ў тое імгненне ні села ні пала пайшоў дождж, што ў такой гарачыні было досыць прыемна, але ж чараўнік махнуў палачкай зноў, і дажджу як не было, а гэты тоўсты задавака засмяяўся: «Што, не чакалі?.. а цяпер вы», — і Шэбестава прамармытала нешта ў слухаўку, Мах махнуў рукой і ў тое імгненне пайшоў снег; вяскоўцы, якія стаялі вакол, завішчалі, бо ніколі ў жыцці нічога падобнага не бачылі, а чараўнік, зразумеўшы, што лік адзін нуль на карысць гэтых дваіх самазванцаў, зноў раздражнёна замармытаў, махнуў палачкай і ператварыў курыцу ў казу, а Шэбестава таксама нешта хуценька прамармытала, Мах зноўку махнуў рукой, і тая каза ператварылася ў белага мядзведзя; людзі завішчалі як ашалелыя, бо пра такога звера чуць не чулі, пасля чаго чараўнік страшэнна разгневаўся, вырваў у Шэбеставай слухаўку, нешта ў яе прамармытаў, і Мах з Шэбеставай раптоўна ператварыліся ў двух чорных афрыканскіх буйвалаў; чараўнік выгнаў іх за вёску, а калі яны зніклі з вачэй, засунуў сабе слухаўку ў нос, палачку выкінуў, а Тумбу сказаў: «Больш мне сюды нікога не прыводзь, інакш схопіш па карку».
А Мах з Шэбеставай ішлі па дарозе, цяжка перастаўляючы ногі, бо кожны з іх важыў не менш за тры цэнтнеры, а каб пагаварыць, ім даводзілася мычаць, і калі яны гэтак ішлі да маленькага азярца за вёскай, Шэбестава мычала сумным голасам: «Ну мы й папаліся, Мах, цяпер нам да смерці не выбрацца з Афрыкі, рэч вядомая — нам канец, цяпер ужо нас ніхто не зможа выратаваць, нават дзядзечка Карал, ён нас проста не зразумее», — а Мах у адказ прамычаў: «Шэбестава, не ный, што за паніка, вось пабачыш: усё ўладкуецца, глядзі, мы ўжо прыйшлі», — і сапраўды, перад імі было невялікае азярцо, дзе быў толькі адзін бусел; як можна было меркаваць, гэта быў дзядзечка Карал, ён стаяў на адной назе, і калі яны да яго падышлі, Мах раптам пачаў мычаць: два працяглыя му і адно кароткае, затым тры кароткія і адно працяглае, і гэтак далей, карацей кажучы, ён мычаў на азбуцы Морзэ, а дзядзька Карал пачаў ляскаць дзюбай, чатыры кароткія шчаўчкі і два доўгія, так яны на азбуцы Морзэ перамаўляліся, а Шэбестава, якая азбукі Морзэ не ведала, магла хіба што маўчаць, і гэта яе нямала злавала, бо яна не разумела, пра што гаворка, а між тым Мах расказаў дзядзечку пра спартовы самалёт і пра тое, як яны з Шэбеставай засталіся без слухаўкі, пасля чаго дзядзька Карал заляскаў дзюбай, каб яны нікуды не хадзілі, што ён праз хвілінку вернецца, а тады ўзняўся ў паветра і паляцеў, а Шэбестава раздражнёна замычала: «Што такое, гэты твой дзядзька паляцеў дадому, а нас тут кінуў на волю лёсу», — а Мах замычаў: «Шэбестава, не панікуй, пачакай і ўсё ўбачыш», — пасля чаго пайшоў пасвіцца, бо быў галодны.
А дзядзька Карал тым часам ляціць у тую мурынскую вёску, апускаецца на зямлю перад самай хацінай чараўніка і пачынае ляскаць дзюбай, чараўнік праз дзверы бачыць бусла і думае: «Гэты птах паводзіць сябе неяк дзіўна, нібыта ад мяне нечага хоча», — ён выходзіць на двор, бусел падыходзіць да яго бліжэй і ляскае дзюбай перад самым ягоным носам — два працяглыя шчаўчкі і адзін кароткі, а чараўніку і няўцям, што бусел на азбуцы Морзэ гаворыць у самую слухаўку, у чарадзейную слухаўку, якая разумее ўсе чалавечыя і ўсе звярыныя мовы, і азбуку Морзэ, вядома ж, таксама; і так слухаўка выслухоўвае пажаданне дзядзечкі Карла, а затым гэтае пажаданне неадкладна выконвае і чараўнік ператвараецца ў конаўку з вялікай ручкай, праз якую прасунута слухаўка, дзядзька тую слухаўку бярэ ў дзюбу і ляціць з ёю прэч, а вяскоўцы, якія ўсё гэта бачаць, пачынаюць вішчаць так дзіка, як яшчэ ніколі ў жыцці не вішчалі.
А далей усё ішло як па масле, ні з кім больш нічога благога не здарылася, хіба што цётачка Маня страшэнна спалохалася, калі абірала слівы, і ў садзе — быццам з неба спалі — з'явіліся дзядзька Карал, Мах і Шэбестава; дзядзька хацеў хутчэй пабачыць свой новы самалёт, і калі цётачка адчыніла дрывотню, стары ледзь не ашалеў ад радасці; самалёт быў зусім маленькі і ўвесь серабрысты, і дзядзечка адразу ж пачаў да ўсіх чапляцца з прапановамі пакатаць, але Мах з Шэбеставай ветліва падзякавалі і сказалі, што калі-небудзь іншым разам, бо зараз яны спяшаюцца дадому на вячэру, а па дарозе дамоў яны згадалі пра ганарыстага чараўніка, які ператварыўся ў конаўку з вялікай ручкай, і папрасілі слухаўку вярнуць яму людское аблічча, а слухаўка сказала: «Без праблемаў», — і нават іх пахваліла, што яны пра таго чалавека не забылі, хоць ён да іх паставіўся не вельмі прыгожа.
5. Пра тое, як Мах і Шэбестава шукалі ў Аўстраліі Джанатана
Аднойчы спадарыня Кадрножкава на месяц паляцела да сястры Бажэны ў Аўстралію і Джанатана ўзяла з сабой, а Мах з Шэбеставай цэлы месяц былі не ў гуморы і ўвесь час толькі падлічвалі дні, калі Джанатан вернецца, яны ўсё ніяк не маглі дачакацца, вы ж ведаеце, месяц — гэта вельмі доўга, асабліва калі чакаеш сябра, ды ўрэшце і той месяц мінуў, і Мах з Шэбеставай паехалі са спадаром Махам у аэрапорт сустракаць спадарыню Кадрножкаву, а цяпер уявіце сабе іх жах, калі яны ўбачылі, што спадарыня Кадрножкава выйшла з самалёта адна, а калі Шэбестава ў яе спытала, дзе падзеўся Джанатан, яна, гаротніца, расплакалася, што сабакі няма, што яна Джанатана больш ніколі не ўбачыць, бо яго нехта ў Аўстраліі скраў.
А Шэбестава сказала: «Гэта катастрофа, Мах, што мы будзем рабіць, я не ўяўляю, як буду жыць без Джанатана», — а калі яны з Махам засталіся адны, яна яшчэ доўга абуралася, што спадарыня Кадрножкава так дрэнна глядзела за Джанатанам, але Мах сказаў: «Шэбестава, злосцю тут не дапаможаш, проста трэба Джанатана знайсці — іншага рашэння няма, на шчасце, у нас ёсць слухаўка», — і тады яны сказалі сваім бацькам, што хацелі б правесці выходныя са спадарыняй Кадрножкавай на лецішчы, каб ёй без Джанатана не было так сумна, спадар Мах іх на тое лецішча адвёз, а калі ён з'ехаў, Шэбестава сказала спадарыні Кадрножкавай, што яны небараку Джанатана знойдуць, нават калі б ім давялося абшукаць усю Аўстралію, што пачнуць яны з ейнай сястры Бажэны і, магчыма, вернуцца толькі ў нядзелю, галоўнае, каб яна берагла сябе, а пасля Мах і Шэбестава дамовіліся са слухаўкай і ў тое ж імгненне зніклі.
Тая сястра Бажэна была вельмі добрая жанчына, Мах з Шэбеставай перадалі ёй прывітанні, яна падзякавала і сказала, што Марыя ў яе забыла тапачкі, а потым яны гаварылі толькі пра Джанатана, спадарыня Бажэна сказала, што ўчора ў газеце прачытала цікавы артыкул, як адзін аўстралійскі мільянер на сваёй ферме збірае сабак, быццам якія паштовыя маркі, і хоча сабраць усе пароды, якія толькі ёсць на свеце, і ў гэтым ён спаборнічае з адным амерыканцам з Тэхаса, але ў амерыканца справы лепшыя, бо ў таго няма толькі дзвюх самых рэдкіх пародаў, а менавіта балівійскага махнача і мангольскага вурка, у якога самы лепшы на свеце нюх, тым часам як спадару Марвэлу акрамя махнача і вурка трэба яшчэ прыдбаць ангельскага харта і нямецкага дога; пачуўшы ўсё гэта, Мах сказаў: «Шэбестава, іду ў заклад, што той злодзей, які скраў Джанатана, крадзе сабак для гэтага спадара Марвэла», — а Шэбестава сказала: «А я, Мах, іду ў заклад, што наш Джанатан знаходзіцца на ягонай ферме», — пасля чаго яны адно аднаму падміргнулі і вялікае следства распачалося.
Яны развіталіся са спадарыняй Бажэнай, узялі тапкі для спадарыні Кадрножкавай і папрасілі слухаўку ператварыць іх у тых двух самых рэдкіх сабак, прычым з Маха зрабіўся маленькі мангольскі вурк, а Шэбестава ператварылася ў балівійскага махнача — высокага барбоса з вялікімі вушамі, і ў такім выглядзе яны бегалі па вуліцах і чакалі, калі нарэшце з'явіцца той злодзей; чакаць ім доўга не давялося: каля іх спынілася машына, і не паспелі яны схамянуцца, як два мужчыны схапілі іх і сунулі на задняе сядзенне, дзе ўжо сядзелі ангельскі хорт і нямецкі дог — сабакі, скрадзеныя для спадара Марвэла; Мах з Шэбеставай сказалі: «Прывітанне», — вядома ж, на сабачай мове, аднак ангельскі хорт не адказаў зусім, а дог адно прабурчаў: «Толькі вас тут не хапала», — а потым яны проста моўчкі ехалі, напханыя на заднім сядзенні, як селядцы ў бочцы, ехалі і пазіралі ў акенца, бачылі статкі авечак і сям-там нейкага кенгуру, а праз нейкі час яны чуюць, як адзін злодзей кажа: «Але ж нам і пашанцавала, што мы акрамя дога з хартом злавілі і гэтых двух самых рэдкіх сабак, трэба падумаць, каму іх прадаць — спадару Марвэлу ці таму амерыканцу; кажуць, што амерыканец плаціць больш», — а другі злодзей адказвае: «Калі ён плаціць больш, дык адвязём іх у Амерыку, якія могуць быць сумненні, спачатку прадамо дога з хартом Марвэлу, а тады з вуркам і махначом заедзем у аэрапорт і гайда ў Тэхас».
А ў Маха і Шэбеставай унутры нешта ёкнула, яны падумалі: «Што ж цяпер рабіць, не ляцець жа нам у Амерыку, не можам жа мы пакінуць Джанатана ў Аўстраліі», — але яны маглі толькі чакаць, і вось калі тыя злодзеі прыехалі на запраўку, залілі поўны бак бензіну, зачынілі машыну і пайшлі выпіць кавы, Мах сказаў: «Шэбестава, наш час надышоў», — пасля чаго ўзяўся зубамі за ручку ад акенца, і пачаў круціць, а калі шыбіна была спушчаная,
Шэбестава спытала ў іхніх двух спадарожнікаў, ці не хочуць яны ўцячы разам з імі, але ангельскі хорт прыкінуўся, быццам не чуе, а нямецкі дог сказаў: «Ідзіце вы да д'ябла», — таму Мах з Шэбеставай выскачылі з машыны толькі ўдваіх і кінуліся прэч; Шэбестава бегла лёгка, бо балівійскі махнач — вялікі сабака і ў яго доўгія ногі, горш давялося Маху, які быў маленькім сабачкам з караценькімі ножкамі; тады Шэбестава тройчы гаўкнула, што было ўмоўным знакам, і слухаўка ператварыла махнача ў Шэбеставу; зноў зрабіўшыся дзяўчынкай, яна сказала: «Вось што, Мах, так справа не пойдзе, ты ўвесь час адстаеш, так мы на гэту ферму ані за тыдзень не дабяжым», — і яна папрасіла слухаўку зрабіць з яе кенгуру; маленькі вурк улез у кішэню, якая ў кенгуру знаходзіцца на жываце, і Шэбестава паскакала наперад так хутка, як не змог бы, напэўна, ніводны сабака на свеце.
А тым часам як Шэбестава скакала, Мах сядзеў у кішэні і аглядаў наваколле: сярод галін эўкаліптаў ён заўважаў смешных мядзведзікаў каалаў, а паабапал дарогі бачыў цэлыя хмары дзікіх трусоў; раптам ён падняў нос, прынюхаўся і весела забрахаў: «Шэбестава, я адчуваю Джанатана, яшчэ кіламетраў пяць, і мы на месцы», — а Шэбестава, у якой ад скокаў ужо балелі ногі, падумала: «Ну, дзякуй богу», — але ж якраз у той момант сталася нешта жахлівае, чаго ніхто не чакаў: Шэбестава атрымала страшэнны ўдар палкай па галаве, упала ў траву і не варушылася, а Мах да смерці перапалохаўся і падумаў: «Як жа так, няўжо Шэбеставай канец?»
А тая палка, што ўдарыла Шэбеставу, была ніякая не палка, а бумеранг — паляўнічая прылада аўстралійскіх абарыгенаў, і два такія абарыгены якраз падбягалі да Шэбеставай і трыумфавалі: «Ура, мы ўпалявалі кенгуру, вось сёння пабалюем!» — адзін узяў Шэбеставу за пярэднія ногі, другі за заднія, і яны панеслі яе ў вёску; мангольскага вурка яны не заўважылі, бо Мах стаіўся на самым дне кенгурынай кішэні, але зубы ў яго ляскаталі ад страху, і ён ліхаманкава думаў: «Божачка мілы, што ж мне рабіць?»
Уся вёска слінай сцякала ў чаканні шыкоўнай вячэры, правадыр племені сказаў, што ў яго разыграўся апетыт на смажаныя кенгурыныя мазгі, чараўнік, які бесперастанку пыхкаў люлькай, папрасіў вэнджаных кенгурыных лапак, а кухар сказаў: «Як пажадаеце», — і пачаў тачыць вялізны нож, але ў гэты момант з кенгурынай кішэні вылез маленькі сабачка, тройчы гаўкнуў і ператварыўся ў Маха, які закрычаў: «Я вам дам смажаныя мазгі, я вам дам вэнджаныя лапкі, калі вы думаеце, што злопаеце Шэбеставу на вячэру, дык вы надта памыляецеся!» — і выцягнуў з кішэні слухаўку; з кенгуру зрабілася Шэбестава, а ў вёсцы настала вялікая сумятня: правадыр з пераляку абамлеў, чараўнік праглынуў люльку, астатнія ж разбегліся, як прусакі, а Шэбестава, хаця ў яе пасля таго ўдару галава страшэнна трашчала, вельмі прыгожа ўсміхнулася і сказала: «Дзякуй, Мах, ты выратаваў мне жыццё», — пасля чаго з дапамогай слухаўкі ператварылася ў балівійскага махнача, Мах ператварыўся ў мангольскага вурка, і яны пабеглі далей.
Да Джанатана ім заставалася ўжо зусім недалёка, і таму яны пабеглі па шашы, дзе было поўна машын; удалечыні яны ўбачылі ферму, і Мах радасна забрахаў, што гэта ферма спадара Марвэла, але ж тут здарылася нешта яшчэ горшае, чым перад тым: адна машына спынілася каля іх, з яе выйшлі двое мужчын, і не паспелі Мах і Шэбестава ачомацца, як зноў апынуліся на заднім сядзенні машыны, побач з ангельскім хартом і нямецкім догам, які грэбліва прамовіў: «Глядзі ты, зноў вы, не надта ж далёка вы ўцяклі», — а Мах сказаў: «Ах, Шэбестава, што ж нам сёння так не шанцуе!».
На шчасце, тым двум злодзеям ужо не хацелася везці махнача з вуркам у аэрапорт, і яны прадалі ўсіх чатырох сабак разам, але грошай мусілі пачакаць, бо спадар Марвэл быў у горадзе; Маха і Шэбеставу пасадзілі кожнага ў асобную клетку, тых клетак там была процьма, і ў адной з іх сядзеў небывала сумны Джанатан, Мах з Шэбеставай яму гаўкалі: «Гэй, Джанатан, гэта мы, твае сябры», — але Джанатан у гэта не верыў, нават не завіляў хвосцікам, і тады Мах з Шэбеставай тройчы гаўкнулі і ператварыліся ў дзяцей, а Джанатан ледзь не ашалеў ад радасці, аднак у той момант з'явіўся спадар Марвэл і пачаў на тых двух злодзеяў крычаць, што яны звар'яцелі, калі ўжо крадуць не толькі сабак, але і школьнікаў, і што ён ім ніякіх грошай не дасць, затое здасць іх у паліцыю, і пабег да тэлефона, але, вярнуўшыся, ён не знайшоў у клетцы ані Маха, ані Шэбеставай, ані Джанатана.
А тым часам далёка ад фермы калекцыянера Марвэла, далёка ад Аўстраліі, Махавы бацькі едуць на лецішча да спадарыні Кадрножкавай, каб забраць дзяцей пасля выходных дадому, яны ўжо здалёк чуюць брэх сабакі і смех, а калі пад'язджаюць бліжэй, не вераць сваім вачам: Мах і Шэбестава гуляюць з Джанатанам, а разам з імі шчаслівая спадарыня Кадрножкава, і ў яе на нагах ейныя ўлюбёныя тапкі; збіты з панталыку спадар Мах пытаецца: «Як такое магчыма, адкуль гэты звер узяўся?» — а спадарыня Кадрножкава не ведае, як усё патлумачыць, яна не хоча выдаваць Маха з Шэбеставай, а таму без усякага сораму хлусіць, што Джанатан прабег палову зямнога шара, каб да яе вярнуцца; спадарыня Махава надзвычай уражаная, яна выцірае хустачкай вочы і кажа: «Гэта проста неверагодна, на што сабака здольны дзеля таго, хто яго любіць», — а пасля яна паварочваецца да Маха і Шэбеставай і кажа: «Вы двое бярыце з яго прыклад».
6. Пра тое, як Мах і Шэбестава пабывалі з Джанатанам у Галівудзе
Калі аднойчы Мах з Шэбеставай засталіся ў спадарыні Кадрножкавай на лецішчы, каб на выходных паплёскацца з Джанатанам у басейне, спадар Бэдрна прыйшоў усталяваць на коміне тэлевізійную антэну, і, прымацоўваючы яе, ён зверху крычаў: «Паслухайце, спадарыня Кадрножкава, ваша страха ў жахлівым стане, з ёй трэба нешта рабіць», — але спадарыня Кадрножкава толькі рукой махнула: «Нічога новага вы мне не сказалі, спадар Бэдрна, я гэта даўно ведаю, але ж дзе на тую страху грошай узяць, вы ж самі ведаеце, колькі яна каштуе», — а затым быў абед, і ўсе елі смажаную бульбу з індыком, якога спадарыня Кадрножкава спякла адмыслова дзеля спадара Бэдрны; Мах з Шэбеставай хацелі даць трохі той смакаты і Джанатану, але спадарыня Кадрножкава сказала, што індыка для сабакі шкада, таму дастаткова і касцей, на што Джанатан прыняў пакрыўджаны выгляд і дэманстратыўна пайшоў плёскацца ў басейн.
Але абед працягваўся, і спадар Бэдрна сказаў: «Спадарыня Кадрножкава, калі б ваш Джанатан умеў гаварыць, ён бы вам на новую страху зарабіў як раз плюнуць: уявіце сабе, на інтэрнэце вісіць абвестка, што адна кінакампанія ў Галівудзе прапаноўвае процьму грошай за сабаку, які б здолеў іграць у кіно і пры гэтым размаўляць па-ангельску», — а калі спадарыня Кадрножкава падзівілася, што гэта за бязглуздзіца, спадар Бэдрна пачаў распавядаць, што гэта мае быць небывалая кінасенсацыя, што галоўны герой — нейкі сабака Арнольд, які закахаўся ў сабачую дзяўчыну Джулію, што той сабака іграў Джуліі на гітары і спяваў ёй песні датуль, пакуль яна ў яго не закахалася, яны ўжо нават хацелі пабрацца, але тут Джулію выкралі гангстары і схавалі яе высока ў гарах, аднак Арнольд узлез на тую гару, пару тых гангстараў застрэліў, а потым яны з Джуліяй уцяклі адтуль на шрубалёце; спадарыня Кадрножкава ўрэшце сказала: «Зноў зробяць кіно, якое глядзець немагчыма, гэта ж жах, што за гідоцце здымаюць у той Амерыцы», — і пайшла ў кухню па дэсерт, а Мах з Шэбеставай пераглянуліся, і калі яны засталіся адны, Мах сказаў: «Паслухай, Шэбестава, у мяне выдатная ідэя», — а Шэбестава сказала: «Мах, ты будзеш здзіўлены, але ў мяне таксама», — і яны ўсё абмеркавалі і пагадзіліся, што з дапамогай слухаўкі Джанатан з той роляй, магчыма, справіцца, ва ўсякім разе паспрабаваць, безумоўна, варта, і яны дамовіліся, што ўвечары абавязкова злётаюць з ім у Галівуд.
А потым у іх са слухаўкай была досыць працяглая размова, яны ёй сказалі, што гэтым разам у іх вельмі складанае жаданне, што Джанатан павінен будзе не толькі ўмець гаварыць, прычым як па-чэшску, так і па-ангельску, але таксама іграць на гітары, спяваць, страляць і нават кіраваць шрубалётам, але слухаўка сказала: «Чаму ж не», — і паабяцала, што зробіць усё як трэба.
І сапраўды, у той момант Джанатан загаварыў, як па-чэшску, так і па-ангельску, затым ён паспрабаваў заспяваць, і атрымалася вельмі няблага, але калі Шэбестава пачала яму тлумачыць, у чым, уласна кажучы, справа, ён прыняў знуджаны выгляд і абвясціў, што нейкія здымкі ў Галівудзе яго зусім не цікавяць, а на выходных ён хоча плёскацца ў басейне, аднак пасля таго, як Мах з Шэбеставай з паўгадзіны яго пераконвалі, ён сказаў: «Ну добра», — але за гэта, маўляў, ён хоча печанага індыка з бульбай, а не нейкія там косці ці шыю, прычым індыка абавязкова цэлага і толькі для сябе, і Мах з Шэбеставай яму гэта ўрачыста паабяцалі, потым яны пачакалі, пакуль спадарыня Кадрножкава даглядзіць тэлевізійны серыял і засне, знялі са сцяны гітару, якая там вісела проста як аздоба, і зніклі.
У Галівудзе была раніца, сонейка свяціла, як свеціць там заўжды, Мах і Шэбестава азіраліся вакол, горад ім падабаўся, хіба што яны не ведалі, да каго звярнуцца, але падумалі: «Нехта нас ды заўважыць», — і селі на ходнік, а Джанатан стаў на заднія лапы і пачаў іграць на гітары і спяваць па-ангельску «Жоўтую падводную лодку»; праз хвілю вакол іх утварыўся сапраўдны натоўп, людзі крычалі: «Не можа быць, гэты сабака сапраўды спявае», — і кідалі Джанатану пад ногі грошы, але раптам да іх пад'ехала машына, з яе выйшаў невысокі лысы чалавек, сказаў, што яго зваць Біл Барнэс і што ён будзе іхнім агентам, затым параіў Шэбеставай сабраць тую кучу грошай, што ляжала на ходніку, пасадзіў дзяцей з сабакам у машыну, і ў імгненне вока яны паўсталі перад двума спадарамі, якія збіраліся здымаць фільм пра закаханых сабак, адзін з тых спадароў быў вельмі тоўсты — гэта быў прадусар, другі, наадварот, хударлявы — гэта быў рэжысёр, і Біл Барнэс сказаў ім: «Так, спадарства, вось вам сабака, якога вы шукаеце, ён умее гаварыць, умее спяваць, увогуле ўмее ўсё, што вам трэба, і калі вы прымеце мае фінансавыя ўмовы, ён будзе ў вашым поўным распараджэнні», — тыя спадары пацерлі сабе рукі і сказалі: «Цудоўна, бяром», — і зараз жа патэлефанавалі той сабачай дзяўчыне, якая мелася іграць Джулію, але ж у тое імгненне азваўся Джанатан і сказаў: «Адзін момант, шаноўныя, пакуль я не атрымаю смажанай бульбы, а да яе цэлага печанага індыка, іграць не буду», — і Мах з Шэбеставай мусілі тым людзям расказаць, што паабяцалі Джанатану дома, той тоўсты прадусар, на шчасце, толькі пасмяяўся, сказаўшы: «Няма праблемаў», і паслаў у найбліжэйшы рэстаран па печанага індыка з бульбай; Мах і Шэбестава пажадалі Джанатану смачна есці, і ён узяўся за тую смакату з вялікім энтузіязмам, старанна ўмінаў белае мяса, соп і аблізваўся ажно за вушыма, а калі таго індыка злопаў, сказаў, што гэта было цудоўна, бо здзейснілася ягоная мара, а Мах адказаў: «Цані гэта, сябра, наўрад ці калі паўторыцца нешта падобнае».
А між тым паўсюль ужо панаваў неапісальны хаос: шукалі актораў, якія мусілі іграць гангстараў, шукалі шрубалёт, у студыі ўсталёўвалі штучную скалу, па якой меў лезці Арнольд, каб вызваліць з палону Джулію, да Джанатана прыйшлі два інструктары, каб навучыць яго страляць з аўтамата і кіраваць шрубалётам; Джанатан з усім спраўляўся на выдатна, таму рэжысёр, які пры гэтым прысутнічаў, яго пахваліў і сказаў яму, што ў яго надзвычайны талент, а фільм гэты зробіцца хітом, якіх яшчэ не бывала, і ўсе атрымаюць па Оскару; затым рэжысёр пляснуў у далоні і сказаў: «Так, пачынаем», — пасля чаго камеру і пражэктары падвезлі да штучнай скалы, Джанатан атрымаў загад лезці наверх, спачатку проста так, дзеля спробы, а калі ў яго ўсё атрымалася проста цудоўна і аператар быў задаволены, рэжысёр сказаў: «Камера гатовая, цішыня, калі ласка, пачынаем па-сапраўднаму».
Але якраз у той момант усё вельмі прыкра ўскладнілася, бо перад студыяй спынілася машына, з яе выйшла дама, абвешаная рознымі бразготкамі, за ёй выскачыў белы пудзель з вялізным ружовым бантам, а за ім — два целаахоўнікі, якія з таго пудзеля не зводзілі вачэй; высветлілася, што гэта тая сабачая дзяўчына, якая мае іграць Джулію; насамрэч яе звалі Элеанора, у яе была падкручаная поўсць і налакаваныя кіпці, а салодкую парфуму ад яе было чуваць метраў за дзесяць, і яшчэ яна была неверагодна напышлівая; рэжысёр падвёў да яе Джанатана, каб яны пазнаёміліся, але тая Элеанора нават не падала яму лапкі, наадварот, яна сказала: «Фу, гэты сабака смярдзіць», — і нос прыкрыла насоўкай; гэта, вядома, была бязглуздзіца: Джанатан не мог смярдзець, бо ўсю суботу купаўся ў басейне; вядома ж, ён пакрыўдзіўся, адвёў Маха з Шэбеставай убок і сказаў ім, што з гэтай напышлівай цацай ні ў якім фільме здымацца не будзе і што зараз жа хоча дадому, а рэжысёр выпадкова гэта пачуў, ён пачаў рваць на сабе валасы і ламаць рукі, а потым маланкай пабег да спадара Барнэса і тоўстага прадусара, і яны ўсе разам пачалі ўпрошваць Джанатана дзеля бога апамятацца і не губіць фільм, які будзе сусветнай сенсацыяй; тоўсты прадусар перад Джанатанам нават укленчыў і сказаў, што ён гатовы выканаць любое ягонае жаданне, што заўгодна на свеце, пасля чаго Джанатан задумаўся і сказаў: «Ну добра, я здымуся з гэтай надушанай цыпай, але найперш хачу яшчэ аднаго цэлага індыка з бульбай».
І ўсе трое мужчын ускочылі і самі пабеглі ў рэстаран па наступнага індыка, толькі Мах з Шэбеставай засталіся з Джанатанам, яны выглядалі заклапочанымі і казалі: «Дзеля бога, Джанатан, табе будзе блага, такое пераяданне страшэнна нездаровае», — але Джанатан адно махнуў лапай: «Здаровае-нездаровае, такая нагода з'есці двух індыкоў зараз мне ў жыцці больш не выпадзе», — і калі потым другога індыка паставілі перад ім, ён узяўся за яго з надзвычайным запалам, чвякаў і крактаў, вочы ў яго лезлі з арбітаў, а рэжысёр над ім стаяў і казаў: «Джанатан, паспяшайся, вось-вось надыдзе вечар, а мне б сёння хацелася яшчэ сёе-тое зняць», — і калі Джанатан зморана адпаў ад талеркі, той зноўку адвёў яго да скалы, але ж Джанатан пралез ледзьве метр, упаў уніз, як мех з бульбай, і больш не падняўся, ён соп, як паравоз, сказаў, што гадзінку падрэмле, заплюшчыў вочы і захроп, а няшчасны рэжысёр зразумеў, што зараз з Джанатана ўжо толку не будзе, таму прыкрыў яго плашчом і сказаў: «Спадарства, абвяшчаецца перапынак, праз гадзіну працягнем».
Але ж ужо сапраўды быў вечар, Мах зірнуў на гадзіннік і сказаў: «Шэбестава, нам ужо час вяртацца, у нас вось-вось будзе раніца, спадарыня Кадрножкава прачнецца, не знойдзе нас і будзе бяда», — на што Шэбестава адказала: «Шкада, што тут усё давядзецца кінуць, але нічога не зробіш, добра яшчэ, што Джанатан зарабіў прыстойныя грошы сваімі спевамі на вуліцы», — і яны папрасілі слухаўку вярнуць іх назад, таму, калі рэжысёр праз гадзіну падняў свой плашч, Джанатана пад ім ужо не было.
А на лецішчы была цудоўная нядзельная раніца, спадарыня Кадрножкава якраз прачнулася, на тумбачцы ляжала куча грошай, каля ложка стаялі Мах, Шэбестава і Джанатан з надзьмутым жыватом, спадарыня Кадрножкава паказала на тыя грошы і спытала: «Што гэта значыць, адкуль тут гэтыя грошы?» — але Мах з Шэбеставай толькі ўсміхаліся і паціскалі плячыма, хіба Джанатан хацеў пра ўсё распавесці і сказаць спадарыні Кадрножкавай, што гэта грошы на новую страху, але тут небарака зразумеў, што зноў развучыўся гаварыць.
7. Пра тое, як Мах і Шэбестава паплавалі ў моры ля Гавайскіх выспаў
Аднойчы перад Калядамі Мах з Шэбеставай прыйшлі ў школу ў апошні момант, селі за парту якраз са званком, але настаўніцы ўсё не было і не было, Горачак з Пажоўтам, вядома ж, бегалі па класе і галёкалі, як павіяны, а Чармакава на іх крычала, каб селі лепш паўтарыць арыфметыку з граматыкай, бо ім за паўгоддзе будуць калы, але Горачак паказаў ёй язык, маўляў, клапаціся пра сябе, і сказаў, што на арыфметыку яму пляваць, затое ён ведае напамяць усе песні гурта «Шалёныя алігатары», чаго не ведае нават настаўніца, і адразу ж узлез на парту, замахаў сшыткам з песнямі і заспяваў:
«Мая цётка Ліба —
не мяса і не рыба,
ды голад не цётка —
з'ясі нават котку», —
і толькі ён гэта даспяваў, як у клас увайшоў спадар дырэктар і сказаў: «Горачак, злезь з парты, інакш я з табой разбяруся», — а потым паведаміў вучням, што настаўніцу ўначы адвезлі ў больніцу, бо з ёй здарыўся нервовы прыступ, таму ён пару дзён павучыць іх замест яе, а калі Кропачак здзіўлена спытаў, чаму ў настаўніцы здарыўся нервовы прыступ, спадар дырэктар сказаў: «Дзеці, сталася жахлівая рэч: брат вашай настаўніцы, інжынер Арышак, які працаваў вынаходнікам у Амерыцы, учора патануў пры крушэнні карабля, на якім вёз сакваяж са сваёй вынаходкай у спецыяльную лабараторыю ў Аўстраліі; я ведаў яго асабіста, гэта быў асаблівы чалавек, ён паўсюль насіў свой смешны сакваяж, на якім былі намаляваныя зайчыкі; дык вось, тое няшчасце здарылася ля Гавайскіх выспаў», — а Трэйбалава адразу ж падняла руку, каб сказаць, што гэта выспы ў Ціхім акіяне, і знаходзяцца яны ў рэгіёне, які называецца Палінэзіяй, а спадар дырэктар сказаў: «Слушна», — і працягваў, што вынаходка інжынера Арышка мела велізарнае значэнне і магла зрабіць поўны пераварот у сістэме адукацыі па ўсім свеце, што іх настаўніца якраз нядаўна распавядала пра гэта сваш калегам і казала, што гэтая вынаходка — не што іншае, як апарат з сямю правадкамі, які проста надзяваецца на галаву, як шапка, а правадкі ўстаўляюцца ў падручнікі арыфметыкі, граматыкі, гісторыі, прыродазнаўства, геаграфіі, фізікі і хіміі, затым націскаецца кнопка, чуецца «бззз» — і пасля такога сеанса чалавек можа ісці здаваць іспыты хоць за ўвесь курс сярэдняй школы, нават калі да таго ён быў поўны ёлупень, як, напрыклад, Горачак ці Пажоўт.
І калі Мах з Шэбеставай ішлі са школы, яны загаварылі пра таго нешчасліўца, які патануў ля Гавайскіх выспаў, а таксама пра ягоную вынаходку, і Мах сказаў: «Ведаеш, Шэбестава, мне так шкада таго апарата, гэта так несправядліва, што такая карысная штука ляжыць на дне Ціхага акіяна!» — а Шэбестава сказала: «Ты толькі ўяві, што было б, калі б ён не патануў разам з тым караблём: людзям зусім не давялося б хадзіць у школу, хіба што аднойчы: апарат пабзычыць, і ўсе ўсё будуць ведаць, гэта ж якія доўгія тады былі б вакацыі!», — а Мах стукнуў сябе ў лоб і сказаў: «Слухай, Шэбестава, у мяне выдатная ідэя, давай папросім слухаўку перанесці нас у тую Палінэзію, там на затанулым караблі мы знойдзем сакваяж з зайчыкамі і прынясем яго спадару дырэктару», — а Шэбестава адказала: «Мах, гэта сапраўды выдатная ідэя, мы гэта зробім сёння ж пасля абеду, і калі ўсё атрымаецца, нам ужо, магчыма, не спатрэбіцца хадзіць у школу, і мы круглы год зможам гуляць з Джанатанам».
Дома ў Шэбеставай яны пачакалі, пакуль бацькі пойдуць у горад, Мах надзеў плаўкі, а Шэбестава купальнік, з хатняй майстэрні спадара Шэбесты яны ўзялі ў якасці груза дзве каробкі цвікоў, паклалі іх у торбы, якія пачапілі сабе на плечы, знайшлі маскі для падводнага плавання, і калі былі гатовыя, слухаўка даставіла іх на Гавайскія выспы, якраз на месца трагедыі; там была страшэнная спёка, паўсюль натоўпы выратавальнікаў і журналістаў — і ўсе ў плаўках ці ныральных касцюмах; там Мах выцягнуў слухаўку, якая ляжала ў торбе з цвікамі, папрасіў, каб яны вытрымалі ў вадзе без дыхання хаця б гадзіну, і калі слухаўка сказала: «Няма праблемаў», — абое ўвайшлі ў Ціхі акіян і паплылі да патанулага карабля.
Пад вадой усё выглядала, як у вялізнай аранжарэі, яны праплывалі сярод скалаў, аблепленых караламі з мноствам рознакаляровых галінак, бачылі жоўтыя і чырвоныя актыніі, якія выглядалі як ажылыя кветкі, там-сям заўважалі вялікія і малыя зоркі, разглядалі вялізных крабаў з ружовымі панцырамі і паўметровымі клешнямі, асьміногаў, якія хаваліся ў шчылінах скал, насустрач ім праплывалі цэлыя хмары паласатых рыбак — белых, жоўтых, сініх і чырвоных; але каробкі з цвікамі цягнулі іх усё ніжэй і ніжэй, і нарэшце яны апынуліся на самым дне, дзе ляжаў на борце вялізны цеплаход, які выглядаў як шматпавярховы дом, пакладзены на бок; Мах з Шэбеставай заплылі ўнутр і апынуліся ў вялікім рэстаране, дзе плавалі рыбы, у якіх у роце былі біфштэксы і катлеты; з рэстарана яны паплылі далей і апынуліся ў вялізнай кухні, дзе рыб было яшчэ больш — яны біліся між сабой за спагеці, бульбу фры і грушавыя кнэдлікі; і тут у кухню заплыла акула, у зубах яна трымала сакваяж з намаляванымі зайчыкамі, убачыўшы які, Мах схапіўся за галаву і падумаў: «Мамачка родная, гэта ж сакваяж інжынера Арышка; гэтая акула, пэўна, знайшла яго ў каюце і падумала, што ён поўны зайцоў на смятане», — але Шэбестава, якой да галавы прыйшло тое самое, не раздумвала так доўга, як Мах, а ўзяла парасячы кумпяк, які заўважыла за шклом у электрадухоўцы, і прапанавала яго акуле; тая адпусціла сваю ношу, схапіла ў зубы кумпяк і тут жа знікла, пасля чаго Шэбестава падабрала сакваяж, кіўнула Маху і абое паплылі на паверхню.
А наступнай раніцай Мах з Шэбеставай прыйшлі ў школу крыху раней, чым звычайна, і пагрукалі ў дзверы дырэктарскага кабінета; спадар дырэктар піў каву і чытаў газету, і калі ён убачыў сакваяж з вынаходкай інжынера Арышка, то вырачыў вочы і доўга не мог паверыць, што гэта не сон, а ачомаўшыся, адразу ж надзеў той апарат сабе на галаву, каб асабіста яго выпрабаваць, правадкі ён уставіў у газету, націснуў на кнопку, пачулася «бззз», і ўсе газетныя матэрыялы перакачавалі яму ў галаву: усе рэпартажы, артыкулы, спартовая рубрыка, лісты чытачоў і парады хатнім гаспадыням, уся тэлевізійная праграма, курсы валют і нават абвесткі — ад продажу ірландскіх сетэраў да куплі персідскіх кацянятаў; пасля гэтага спадар дырэктар склаў апарат у сакваяж, паклаў яго ў шафу і сказаў: «Мілыя дзеці, вы зрабілі вялікую справу для прагрэсу чалавецтва, бо з гэтага моманту ўжо не будзе ніякай цяжкасці ўвесці навучальны матэрыял у галаву любога вучня, з гэтага моманту нават самыя вялікія невукі за пяць хвілін змогуць ператварыцца ў адукаваных людзей, і ўсім настаўнікам настане рай на зямлі; заўтра ж я папрашу спадара міністра склікаць сусветную канферэнцыю педагогаў, на якой вырашыцца, ці будзе гэты апарат укаранёны ў школы ўсяго зямнога шара ўжо ў наступным годзе», — а потым яны ўсе ўтраіх пайшлі ў клас, бо ўжо празвінеў званок; у класе было надзіва ціха, Пажоўт з Горачкам гэтым разам не біліся, бо Пажоўт якраз пазычыў за бутэрброд у Горачка сшытак з песнямі гурта «Шалёныя алігатары» і разглядаў яго, спадар дырэктар іх пахваліў, а потым паведаміў класу, што ўжо ў наступным годзе, магчыма, вучобы не будзе, і ўсё дзякуючы Маху і Шэбеставай, якія адшукалі вынаходку інжынера Арышка, і цяпер той апарат ляжыць у яго ў кабінеце, але ўжо заўтра ён здасць яго ў адпаведную ўстанову, а Горачак нахіліўся да Пажоўта і сказаў яму зусім ціха: «Слухай, Пажоўт, пакуль не позна, давай выпрабуем гэтую штуковіну, і за паўгоддзе ніякіх двоек не будзе», — а Пажоўт кіўнуў галавой: «Ну канечне, давай зараз жа», — пасля чаго Горачак закрычаў: «Спадар дырэктар, Пажоўту блага, ён зараз страціць прытомнасць», — а дырэктар спалохаўся, што Пажоўт і праўда страціць прытомнасць, бо той жахліва засоп, язык у яго вылез з рота, а вочы закаціліся, і ён дазволіў Горачку адвесці свайго сябра на свежае паветра; аднак ледзь толькі яны апынуліся на калідоры, як памчалі напрасткі ў дырэктарскі кабінет, там узялі з шафы апарат інжынера Арышка, а Горачак выцягнуў падручнікі арыфметыкі і граматыкі, якія ў яго былі схаваныя за пазухай, але ж Пажоўт выцягнуў пазычаны ў сябра сшытак гурта «Шалёныя алігатары» і сказаў, што найперш ён хоча ведаць напамяць усе песні не горш за Горачка, а той пачаў на Пажоўта раўці, што першы па чарзе ён, бо гэта была ягоная ідэя, на што Пажоўт даў яму аплявуху, Горачак адказаў тым самым, і яны пачалі біцца за той апарат, як бараны, пакуль ён у іх не ўпаў на падлогу і не разбіўся ўшчэнт, прычым сталася гэта якраз у той момант, калі адчыніліся дзверы і на парозе з'явіўся бледны спадар дырэктар.
А калі потым Мах з Шэбеставай ішлі са школы, яны былі страшэнна расстроеныя, бо ведалі, што геніяльны апарат інжынера Арышка ўжо ніхто і ніколі не зможа сабраць наноў, а таму ніякага вялікага перавароту ў сістэме адукацыі не адбудзецца і дзеці па ўсім свеце надалей будуць вымушаны хадзіць у школу; і тады Мах сказаў: «Ведаеш, Шэбестава, мне так і хочацца расплакацца, як толькі я падумаю, што ўжо ў наступным годзе па свеце маглі б хадзіць толькі адукаваныя людзі, што любое немаўля з лёгкасцю магло б здаць выпускныя іспыты, і што ўсё гэта сапсавалі два такія ёлупні, як Горачак і Пажоўт».
Пераклад:
Сяргей Сматрычэнка
Оглавление
1. Пра тое, як Мах і Шэбестава ратавалі ў Парыжы цётачку Вілму
2. Пра тое, як Мах і Шэбестава пабывалі на Паўночным полюсе
3. Пра тое, як Мах і Шэбестава купаліся ў Амазонцы
4. Пра тое, як Мах і Шэбестава сустрэліся ў Афрыцы з чараўніком
5. Пра тое, як Мах і Шэбестава шукалі ў Аўстраліі Джанатана
6. Пра тое, як Мах і Шэбестава пабывалі з Джанатанам у Галівудзе
7. Пра тое, як Мах і Шэбестава паплавалі ў моры ля Гавайскіх выспаў
Последние комментарии
20 часов 57 минут назад
21 часов 32 минут назад
22 часов 25 минут назад
22 часов 30 минут назад
22 часов 41 минут назад
22 часов 55 минут назад