Дзесяць вякоў беларускай гісторыі (862-1918) [Уладзімір Арлоў] (fb2) читать постранично, страница - 2

гарадзішчы магла жыць адна ці некалькі вялікіх патрыярхальных сем'яў па 50—100 чалавек кожная. Усяго ў Беларусі вядома больш за тысячу такіх пасяленьняў.

У выніку зьмешваньня прышлага індаэўрапейскага насельніцтва зь мясцовым на этнічнай карце Беларусі эпохі жалезнага веку зьявілася некалькі плямёнавых груповак. Па адмысловых прыкметах архэалягічных старажытнасьцяў, пакінутых імі, вучоныя вылучаюць у Верхнім Падзьвіньні і Падняпроўі плямёны днепра-дзьвінскай культуры, у раёнах цэнтральнай і паўночназаходняй Беларусі — плямёны культуры штрыхаванай керамікі, а на поўдзень ад іх, у Палесьсі і Падняпроўі, — паселішчы паморскай ды мілаградзкай культур. Лічыцца, што насельніцтва трох першых груповак мела несумнеўна балцкае этнічнае паходжаньне. Наконт этнічнай прыналежнасьці мілаградцаў і плямёнаў зарубінецкай культуры, якая на пачатку 1 тысячагодзьдзя па Нараджэньні Хрыстовым зьмяніла мілаградзкую, спэцыялісты яшчэ вядуць спрэчкі. Падобна, што ў эпоху жалезнага веку тэрыторыя Беларусі была ці не суцэльнай балтамоўнай зонай, пра што сьведчаць прынамсі назовы рэк. Мяркуючы па гідронімах, плямёны балтаў расьсяліліся далёка на ўсход і займалі тады абшары ад Балтыйскага мора да вышнявінаў Акі і Волгі.

У гаспадарчым і грамадзкім жыцьці насельніцтва Беларусі ў тыя 'часы адбываліся значныя зьмены. Хуткае разьвіцьцё земллробства з выкарыстаньнем жалезных прыладаў спрыяла індывідуалізацыі працы. На поўдні Беларусі яшчэ пры канцы 1-га тысячагодзьдзя да Нараджэньня Хрыстовага замест вялікіх супольневых дамоў зьявіліся жытлы для асобных сем'яў. Гэтакія сем'і пакідалі ўмацаваныя гарадзішчы ды сяліліся на адкрытай мясцовасьці. Узьніклі паселішчы, складзеныя зь незьвязаных кроўным сваяцтвам сем'яў. Жыхары аднаго такога паселішча ўтваралі тэрытарыяльную супольню. Так першабытная родаваяь супольня стала саступаць месца тэрытарыяльнай, сельскай. Хоць зямля, лес, рэкі і азёры заставаліся калектыўнай уласнасьцю, парныя сем'і вялі ўжо індывідуальную гаспадарку, а гэта быў просты шлях да маёмаснай няроўнасьці. Пачасьціліся ваенныя набегі ў мэтах узбагачэньня. Вайна стала звычайнай зьявай і лічылася нармальным станам грамадзтва, бо яна забясьпечвала племя здабычай і дазваляла пашыраць межы яго тэрыторыі. Уся ўлада засяродзілася ў агульным сходзе ўзброеных воінаў, які выбіраў правадыра племя і старэйшынаў родаў. Мужчыны, якія стала ўдзельнічалі ў ваенных паходах, склалі плямёнавую дружыну. Так усталяваўся грамадзка-палітычны лад, які называюць вайсковай дэмакратыяй, — апошняя форма арганізацыі першабытнага грамадзтва.

Для тых стагодзьдзяў характэрныя вялікія перамяшчэньні людзей, што спрыяла зьяўленьню новых плямёнавых супольнасьцяў. Прыкладна ў V стагодзьдзі тэрыторыя Беларусі набыла новае этнічнае аблічча. Межы паміж асноўнымі плямёнавымі групоўкамі каменнага веку зьніклі, і на абшарах цэлага краю паўстала адна архэалягічная культура, якую па найменьні найбольш тыповага гарадзішча пад Менскам завуць банцараўскай. Насельніцтва, што пакінула сьляды гэтай культуры, было балцкім і ўтварала адну магутную этнічную групоўку. Жылі гэтыя людзі ў адкрытых селішчах, побач зь якімі часам знаходзіліся гарадзішчы-сховішчы, будавалі наземнае жыльлё слупавой канструкцыі, нябожчыкаў палілі і хавалі ў яме ці кургане.

У часе другога этапу "вялікага перасяленьня народаў" з Цэнтральнай Эўропы на поўдзень і ўсход накіравалася магутная хваля славянаў. У VI—VII стагодзьдзях яны ўжо пасяліліся на паўночных землях Украіны і на поўдні Беларусі (да Прыпяці). Тут утварылася моцнае славянскае ядро, адкуль з VIII стагодзьдзя адбывалася калянізацыя іншых земляў Беларусі. Славяне рухаліся па рэках, таму шматлікія балоты не былі перашкодаю на шляху іх расьсяленьня. Напачатку яны жылі, відаць, побач з балтамі, не злучаючыся. Славяне пераўзыходзілі балтаў паводле роўню грамадзкай арганізаванасьці, мелі лепш разьвітую гаспадарку: займаліся ворным земляробствам, ведалі двухпольле, карысталіся ралам з жалезнымі наканечнікамі і чараслом ды інш. Суіснаваньне двух этнасаў было ў асноўным мірнае, аднак часам здараліся й ваенныя канфлікты, пра што сьведчыць разбурэньне некаторых балцкіх гарадзішчаў.

Вынікам актыўных міжэтнічных кантактаў і паступовага зьмешваньня славянаў з карэнным балцкім насельніцтвам, якое жыло на Беларусі ўжо другое тысячагодзьдзе, стала ўтварэньне новых міжплямёнавых супольнасьцяў — крывічоў, дрыгавічоў і радзімічаў. Хоць поўная асыміляцыя балтаў расьцягнулася на некалькі стагодзьдзяў, гэтыя групоўкі сфармаваліся не пазьней як у VIII стагодзьдзі. У залежнасьці ад рознай удзельнай вагі аўтахтонаў ды іх рэгіянальных культурных асаблівасьцяў новыя плямёнавыя аб'яднаньні, захаваўшы ў асноўным усходнеславянскае культурнае аблічча, набылі шэраг адметных рысаў. Найбольш характэрнымі адрозьненьнямі сталі тып жаночых упрыгожаньняў ды асаблівасьці пахавальнага абраду, картаграфаваньне якіх і дазволіла вызначыць