На вуліцы Карла Маркса с Паэтам [Мікола Купрэеў] (fb2) читать постранично, страница - 18

пойдзеш берагам Шчары, зноў між вадой і тарфянікам, лесам, а можа яшчэ і балотцам - прыйдзеш да Выганаўскага возера, з яго берага махнеш рукой, паклічаш рыбаловаў з маторкі, яны перавязуць цябе на паўднёвы бераг, а там, праз Выганашчы і Целяханы пойдзеш берагам зарослага высокай травой, чаротам, аерам, зацягнутага раскай Агінскага канала - да Ясельды, і далей будзеш ісці, ісці і ля Белага возера звернеш, праз палі і канавы, на Чорнае возера, там станеш пад старой высокай і шырокай таполяй ля брамы і будзеш чакаць - самога сябе малога і хлопцаў свайго пасляваеннага дзяцінства, і вы ўсе пабежыце ў старавечны панскі парк, але ты на нядоўга пакінеш хлопцаў, звернеш на глухую, за спіртзаводам, сцежку, сарвеш кветку, падбяжыш да веснічак бухгалтаравай хаты і кінеш тую кветку, ды ўжо не на комін, як некалі, а проста на падворак, дагоніш хлопцаў, у парку сустрэнеце палонных немцаў, і ты - зноў ударыш рукой Эрыху ў жывот ці - ужо не ўдарыш? Бо ты ж так і не знайшоў за сорак гадоў, не “вылічыў” таго немца, каторы параніў тваю маці, каб пасля паліцыянты закапалі яе, яшчэ жывую, у зямлю.

3 таго далёкага, як за туманамі, азёрамі-рэкамі, дня ты больш нікога ніколі не ўдарыў. А ўвогуле яшчэ доўга пасля вайны нашыя людзі не білі адзін аднаго, не біліся ні на вуліцы, ні за вуглом' наваяваліся ў вайну, набачыліся чалавечага болю, дык доўга ўсім балюча было нават пры ўспаміне. Але потым, як боль прытупіўся, забыўся, сталі сварыцца, біцца - і сусед з суседам, і брат з братам, але начальства чапаць баяліся, і ўладу не чапалі - хаця тыя часта і былі вінаватымі ў людскіх сварках.

I біцца людзі навучыліся адмыслова, і ты неаднойчы хацеў, збіраўся пабіцца, але... Але ты біцца ніколі не ўмеў і не ўмееш і, мусіць, не будзеш умець. А трэба было б... Бо й ты ўжо прызабыўся на даўні боль. А пачварны час, як хіжая, тупая, жалезная машына, нахабна прэцца на цябе, падмінае пад сябе, і ты павінен бы, павінен пабіцца з пачварай, але ты не ўмееш, аднымі кулакамі не зможаш нікога й нічога. А цябе сёння так умела набілі, і знакаў няма - а шыя баліць, у жываце ломіць... Не, пад таполю твае хлопцы ўжо ніколі не прыйдуць - і іх пасля час пабіў і пакалечыў.

Вярніся назад тымі берагамі сюды - да гэтага моста над знявечанай рэчкай, да гэтага каменя. Толькі ён адзін, толькі камень стаіць на месцы, не зварухнецца, не паддаецца нікому й нічому. Расколіна ў камені? Ат, за тысячагоддзі - невялікая яму бяда, дый болю ён не чуе... А ты спачывай там сабе ўзямлі, Паэт. Не нажыўся як след, а болю сёння, толькі за адзін дзень, зведаў замнога. Даруй нам, людзям грэшным, неразумным.

Цягнік мой адыходзіў з гарадка ў пяць раніцы. Можна было б яшчэ адпачыць на ложку ў гасцініцы, але я ведаў: у душным пакоі, на мяккай пасцелі мне будзе сёння мулка. Таму я застаўся сядзець на камені.

Ноч была цёплая. Толькі ад вады крыху патыхала ў твар свежай прахалодай. Але ў спіну грэла з дарогі, і з бульбянога поля, і камень пада мной быў цёплы, доўга, ажно да золку, не астываў ён, нагрэты за дзень. Я правёў пальцам па расколіне, у яе набілася пяску. Мне закарцела выкалупаць з расколіны пясок, але я не зрабіў гэтага: хай будзе так, як ёсць - пясок з каменем даўно-даўно, без майго ведама, паядналіся, і ты не руш іх вечнага спакою.

У цемры за куст алешыны зачапілася нейкая птушка, крыкнула, залапатала крыламі, сціхла недзе за дарогай. У цёмнай вадзе стаялі, ціха дрыжэлі белыя зоркі. Рыбіна ўдарыла па рачной плыні хвастом - зоркі разбіліся на аскепкі, вада заіскрылася, але неўзабаве тыя аскепкі зноў сталіся зоркамі. А камень пада мной яшчэ цёплы. Раптам ад берага, з травы, нешта скокнула і мякка ўпала ля маіх ног. Гляджу: месячнае святло блішчыць у маленечкіх жабіных вачах. Жаба згарнулася, сціхла ля мяне. I я падумаў: каменю добра на зямлі, зямлі добра пад каменем, пяску добра ў расколіне каменя, рыбіне - у вадзе, зоркам - у нябеснай бездані, жабе - ля маёй нагі, птушцы - у полі, Паэту - у сырой зямлі. Камень цёплы, і мне добра на камені, і з поля дыхнула цёплым ветрыкам, і гэты ветрык пах бульбоўнікам. А дзядзьку Антону і цётцы Любе, мусіць, добра спіцца ў іхняй ціхай, утульнай хаце - там у іх, пэўна, расчынена насцеж акно, і ў яго ўсю ноч плыве з гароду пах кропу, маладых гуркоў, зялёнай цыбулі, зямлі з глыбокіх барознаў, пах расы з лапушыння ў двары.

Над полем, над дарогай, над кустом алешыны, над вадой стала святлець. Камень пада мной хутка астыў, па баках яго бліснула раса, і валасы ў мяне на галаве сталі вільготнымі, я паварушыў нагой, і жаба заварушылася, расплюшчыла вочы, няўцямна паглядзела на мяне, потым скокнула да берага, у траву; крыкнула птушка над полем, прыляцела сюды, лёгка ўдарыла крылом па лісці алешыны, паляцела кудысьці над рэчкай.

Паеду ў сваю глыбінную палескую вёску. Гэтай ноччу мне ўспомніліся мае вучні-сямікласнікі, у якіх я быў класным кіраўніком - яны гуртам прыйшлі да вячэрняга аўтобуса і самыя смелыя з іх і найбольш блізкія мне Іра і Дануся казалі мне, калі ўжо набліжаўся белы аўтобус: “Ну